Strategia na rzecz chemikaliów: co zawiera, jakie efekty ma przynieść i co zmieni?

• Strona główna
• Artykuły
• Strategia na rzecz chemikaliów: co zawiera, jakie efekty ma przynieść i co zmieni?

2021-01-11

Dlaczego chemikalia powinny być zrównoważone?

Chemikalia są wszechobecne w codziennym życiu. Wchodzą w skład praktycznie każdego urządzenia, które wykorzystywane są do zapewnienia dobrostanu i ochrony zdrowia. Chemikalia są również podstawowym komponentem niskoemisyjnych, energooszczędnych i zasobooszczędnych technologii, materiałów i produktów o zerowym poziomie emisji zanieczyszczeń, których potrzebujemy, aby nasze społeczeństwo i gospodarka stały się bardziej zrównoważone. Jednocześnie chemikalia mogą mieć niebezpieczne właściwości i szkodzić środowisku i ludzkiemu zdrowiu. Niektóre z nich mogą wywoływać nowotwory; wpływać na układ odpornościowy, oddechowy, hormonalny, rozrodczy i sercowo-naczyniowy; osłabiać odporność człowieka i jego zdolność do reagowania na szczepionki oraz zwiększać podatność na choroby.

Konsumenci są w dużym stopniu narażeni na substancje chemiczne obecne w produktach: począwszy od zabawek i artykułów pielęgnacyjnych dla dzieci, poprzez materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością, kosmetyki, aż po meble i tekstylia. Pracownicy w całej UE codziennie wchodzą w kontakt ze środkami chemicznymi, które mogą być dla nich szkodliwe. Ponadto zanieczyszczenie chemiczne jest jednym z głównych czynników, który zagraża Ziemi. Wywiera wpływ na światowe kryzysy, takie jak zmiana klimatu, degradacja ekosystemów i utrata różnorodności biologicznej, oraz dodatkowo potęguje je. Chemikalia, materiały i produkty muszą zatem stać się z natury bezpieczne i zrównoważone od momentu wyprodukowania ich aż do końca ich przydatności do użycia. Powinny być pozbawione najbardziej szkodliwych właściwości i wywierać możliwie jak najmniejszy wpływ na klimat, wykorzystanie zasobów, ekosystemy i różnorodność biologiczną.

Czym jest nietoksyczne środowisko i w jaki sposób należy je osiągnąć?

Strategia w zakresie chemikaliów określa kroki, jakie należy podjąć w celu stworzenia nietoksycznego środowiska oraz zapewnienia, by chemikalia były produkowane i wykorzystywane w sposób podnoszący do maksimum ich wkład w społeczeństwo, przy jednoczesnym nieszkodzeniu planecie oraz obecnym i przyszłym pokoleniom. W Strategii przewidziano konieczność unikania najbardziej szkodliwych chemikaliów w innych niż nieodzowne zastosowaniach społecznych oraz że wszystkie chemikalia przemysłowe muszą być stosowane w sposób bezpieczniejszy i bardziej zrównoważony. Jednocześnie należy w coraz większym stopniu wspierać ekologiczną transformację sektora chemicznego i jego łańcucha wartości. Nietoksyczne środowisko jest częścią opracowanej przez Komisję Europejską strategii „Zero zanieczyszczeń w powietrzu, wodzie i glebie”, która zostanie przedstawiona w 2021 r. w ramach Europejskiego Zielonego Ładu.

Dzięki rozporządzeniu REACH w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów UE już w tej chwili ma najbardziej rygorystyczne na świecie przepisy dotyczące chemikaliów. Co więcej można zrobić i w jaki sposób przemysł chemiczny ma poradzić sobie z tym problemem? Jakie są konsekwencje Strategii dla systemu REACH?

Obowiązujące unijne ramy prawne dotyczące chemikaliów, w szczególności rozporządzenie REACH i rozporządzenie w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania (CLP) są najsurowszymi przepisami regulującymi substancje chemiczne i mają wpływ na przemysł na całym świecie.

W strategii w zakresie chemikaliów sugeruje się, że należy je wzmocnić ukierunkowanymi zmianami obu rozporządzeń, aby zapewnić dostęp do wystarczających informacji na temat chemikaliów produkowanych w UE lub do niej importowanych, szybko identyfikować substancje potencjalnie niebezpieczne oraz, w razie potrzeby, wycofywać je, w szczególności z produktów konsumpcyjnych. Każdy wniosek ustawodawczy będzie zgodny z wytycznymi Komisji dotyczącymi lepszego stanowienia prawa, w tym z oceną skutków, i uwzględni wyniki procesu konsultacji z zainteresowanymi stronami.

W jaki sposób Strategia będzie wspierać innowacje i konkurencyjność?

Stosowanie chemikaliów przynosi społeczeństwu liczne korzyści. Sprawienie, że staną się one bezpieczne i zrównoważone stanowi wielką szansę gospodarczą – w UE mamy już przedsiębiorstwa pionierskie w tej dziedzinie, w tym MŚP, ale wiele z nich nadal napotyka bariery gospodarcze i techniczne.

W Strategii określono zestaw środków regulacyjnych i pozaregulacyjnych, mających na celu zwiększenie i pobudzenie innowacji i produkcji przemysłowej. Kryteria dotyczące „chemikaliów bezpiecznych i zrównoważonych już na etapie projektowania” zostaną zdefiniowane i będą wykorzystywane do celów inwestycji publicznych i prywatnych. W Strategii opisano zachęty mające na celu wspieranie badań, rozwoju i wprowadzania na rynek nowych chemikaliów, a także ogólną ekologiczną transformację procesów produkcyjnych w branżach produkujących i wykorzystujących chemikalia. Zmiany regulacyjne w prawodawstwie dotyczącym chemikaliów wesprą konkurencyjność przemysłu UE i zapewnią równe warunki działania przedsiębiorstwom z UE i spoza UE.

W jaki sposób Strategia poprawi egzekwowanie przepisów dotyczących chemikaliów?

Przyspieszenie wdrażania i egzekwowania europejskich przepisów dotyczących chemikaliów jest konieczne, aby zapewnić zgodność z przepisami w całym cyklu życia chemikaliów: od momentu ich wyprodukowania, poprzez wprowadzanie do obrotu, uwalnianie i na koniec usuwanie.

Obecnie prawie 30% ostrzeżeń dotyczących niebezpiecznych produktów na rynku wiąże się z zagrożeniami związanymi z chemikaliami. Ponadto tylko jedna trzecia dokumentacji rejestracyjnej substancji chemicznych zarejestrowanych przez przemysł na podstawie rozporządzenia REACH jest w pełni zgodna z wymogami dotyczącymi informacji. W strategii zaproponowano szereg środków mających zapewnić lepszą kontrolę ze strony organów, w szczególności w odniesieniu do wyrobów importowanych i sprzedaży przez internet, w tym za pomocą narzędzi cyfrowych. Komisja przeprowadzi kontrole systemów egzekwowania prawa w państwach członkowskich i przedstawi propozycje dalszego wzmocnienia zasad „brak danych, brak obrotu” i „zanieczyszczający płaci”.

Jakie są przykłady toksycznych substancji chemicznych występujących w środowisku? W jaki sposób możemy zapobiec dalszemu zanieczyszczaniu substancjami chemicznymi w przyszłości?

Do tej pory zanieczyszczenie chemikaliami było związane z substancjami, które są trwałe i mają niekorzystny wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko, takich jak polichlorowane bifenyle (PCB), dioksyny, niektóre pestycydy (takie jak DDT) oraz ostatnio substancje per- i polifluoroalkilowe (PFAS).

Gdy trwała substancja chemiczna dostanie się do środowiska, jej skutki utrzymują się przez bardzo długi okres, również w przypadku braku nowych emisji. Strategia ma na celu monitorowanie chemikaliów pod względem ich trwałości oraz szybkie działanie, polegające na regulowaniu tych substancji, które mają jedną z innych potencjalnie niebezpiecznych właściwości (jak mobilność w środowisku, bioakumulacja, toksyczność). Substancje te powinny być dozwolone wyłącznie w zastosowaniach, które są nieodzowne dla społeczeństwa i dla których nie istnieją alternatywy.

Czym są substancje potencjalnie niebezpieczne?

Substancje potencjalnie niebezpieczne to grupa substancji stwarzających zagrożenie, które są szczególnie niebezpieczne dla zdrowia ludzi lub środowiska, ponieważ powodują skutki przez całe życie. W kontekście strategii w zakresie chemikaliów niewyczerpujący wykaz substancji potencjalnie niebezpiecznych obejmuje substancje zidentyfikowane jako wzbudzające szczególnie duże obawy na podstawie rozporządzenia REACH, a także substancje wymienione w rozporządzeniu w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania (CLP) jako mające chroniczny wpływ na zdrowie i środowisko.

Aby zapobiec negatywnym skutkom długoterminowym substancji potencjalnie niebezpiecznych, należy zminimalizować narażenie ludzi i środowiska na te substancje oraz, o ile to możliwe, zastąpić je. Najbardziej szkodliwe substancje powinny być w szczególności zakazane w odniesieniu do produktów konsumpcyjnych i dozwolone jedynie w przypadku udowodnionego nieodzownego zastosowania społecznego i w przypadku braku akceptowalnej alternatywy.

Rozwój bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania chemikaliów oraz ograniczanie do minimum zawartości tych substancji w produktach i odpadach mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia czystej gospodarki o obiegu zamkniętym.

Co oznacza wyrażenie „bezpieczne i zrównoważone już na etapie projektowania”? Czym są nietoksyczne cykle materiałowe?

Stwierdzenie „Bezpieczne i zrównoważone już na etapie projektowania” oznacza, że już na etapie projektowania chemikaliów, materiałów i procesów unika się pojawienia na każdym etapie ich cyklu życia objętości i właściwości chemicznych, które mogą być szkodliwe dla zdrowia ludzi lub środowiska. W szczególności dotyczy to grup substancji chemicznych, które mogą być (eko)toksyczne, trwałe, wykazujące zdolność do bioakumulacji lub mobilne.

Gdy materiały i produkty są bezpieczne w trakcie całego cyklu życia, od momentu wyprodukowania po unieszkodliwianie i recykling, to wówczas mówimy o nietoksycznych cyklach materiałowych. Ich realizacja i przejście na czystą gospodarkę o obiegu zamkniętym oznacza, że obecność substancji potencjalnie niebezpiecznych w surowcach pierwotnych i surowcach wtórnych pochodzących z recyklingu musi być ograniczona, a zanieczyszczone odpady są sortowane i odkażane.

Zrównoważony charakter należy zapewnić, minimalizując ślad środowiskowy chemikaliów w perspektywie cyklu życia, w szczególności w odniesieniu do zmiany klimatu, wykorzystania zasobów, ekosystemów i różnorodności biologicznej. W Strategii zaproponowano, aby określenie kryteriów całościowej koncepcji nastąpiło z udziałem zainteresowanych stron.

CAŁY ARTYKUŁ ZNAJDĄ PAŃSTWO W NR 6/2020 DWUMIESIĘCZNIKA "CHEMIA I BIZNES". ZAPRASZAMY.

przemysł chemiczny