Strategia Chemiczna na rzecz Zrównoważonego Rozwoju – nowe obowiązki dla przedsiębiorców

• Strona główna
• Artykuły
• Strategia Chemiczna na rzecz Zrównoważonego Rozwoju – nowe obowiązki dla przedsiębiorców

2023-06-09  / Autor: Andrzej Kalski, Biuro do spraw Substancji Chemicznych

Aby sprostać tym wyzwaniom, powstał plan działania – Europejski Zielony Ład. Ma on pomóc przekształcić UE w sprawiedliwe i prosperujące społeczeństwo, żyjące w nowoczesnej, zasobooszczędnej i konkurencyjnej gospodarce. W Zielonym Ładzie wyznaczono 10 zadań, które pozwolą zrealizować jego cele. Jednym z nich jest Strategia w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności na rzecz nietoksycznego środowiska (CSS).

CSS ma na celu stworzenie przejścia na chemikalia, które są z natury bezpieczne i zrównoważone, od produkcji do końca ich życia. Bezpieczne i zrównoważone chemikalia muszą stać się normą rynkową w UE, co byłoby korzystne dla ochrony ludzi i środowiska oraz dla konkurencyjności przemysłu unijnego. CSS obejmuje szereg kluczowych zadań umożliwiających uproszczenie i konsolidację unijnych ram prawnych w zakresie zarządzania chemikaliami, w szczególności wzmocnienie znaczenia rozporządzenia REACH oraz CLP, jako fundamentów prawodawstwa Unii w zakresie chemikaliów.

Strategia obejmuje pięć bloków tematycznych:

1. Innowacyjność, konkurencyjność, ożywienie
2. Wzmocnienie przepisów dla lepszej ochrony
3. Uproszczenie i spójność przepisów
4. Wiedza i nauka
5. Wymiar międzynarodowy, w tym wpływ globalny

Według autorów propozycji zmian przepisów, należy wzmocnić egzekwowanie i przestrzeganie przepisów dotyczących chemikaliów, w szczególności poprzez wzmocnienie dwóch podstawowych zasad "brak danych, brak obrotu" oraz „zanieczyszczający płaci”, przeprowadzanie audytów w państwach członkowskich (p.cz.).

Podstawowe działania, które już są, ale też i będą wykonywane w czasie realizacji strategii, to:

1. Zmiany w przepisach rozporządzeń REACH i CLP
2. Zmiany przepisów sektorowych
3. Kontrola efektywności najistotniejszych innych przepisów dotyczących chemikaliów (kosmetyki, zabawki, produkty biobójcze, prawo pracy i inne).

Aktualna sytuacja prawna jest dość skomplikowana. KE ogłosiła bowiem dwa projekty rozporządzeń, które zmieniają rozporządzenie CLP:

• rozporządzenie zmieniające treść podstawowego dokumentu
• rozporządzenie delegowane zmieniające załącznik I do rozporządzenia CLP w zakresie nowych klas zagrożenia

Obydwa te rozporządzenia znajdują się w trakcie końcowych prac legislacyjnych oraz konsultacji. Dopiero po ich przyjęciu należy spodziewać się wiążących propozycji zmian w innych aktach prawnych regulujących wprowadzenie chemikaliów do obrotu. To działanie jest dopiero w fazie przygotowania konkretnych propozycji.

Innowacyjność

KE co prawda nie sprecyzowała pojęcia „środowiska wolnego od toksyn”, jednakże należy oczekiwać eliminacji substancji wzbudzających szczególnie duże obawy (SVHC). W efekcie należy spodziewać się ograniczenia, a w końcu całkowitej eliminacji substancji potencjalnie stwarzających zagrożenie w produktach przeznaczonych dla grup słabszych społecznie (dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze, pracownicy korzystający z samozatrudnienia).

Najefektywniejszym sposobem osiągnięcia celu, jakim jest środowisko bez toksyn, jest tworzenie chemikaliów bezpiecznych i zrównoważonych już na etapie ich projektowania. Mniej efektywnym sposobem byłaby produkcja chemikaliów, a następnie ograniczenie lub wycofanie ich z rynku dopiero po stwierdzeniu zagrożenia, jakie one stwarzają. KE zaproponowała wprowadzenie działań, które mają na celu promowanie substancji chemicznych, wyrobów, materiałów, które są bezpieczne i zrównoważone z założenia, poprzez opracowanie kryteriów napędzających przyszłe badania i innowacje, stworzenie sieci wsparcia i zapewnienie wsparcia finansowego dla ich komercjalizacji i wykorzystania.

Znacznemu rozszerzeniu ulegnie prawo dotyczące dostępu do informacji na temat składu chemicznego i bezpiecznego stosowania produktów. Jednakże, aby użytkownik chemikaliów mógł skorzystać z takich informacji, muszą być one uzyskane przez odpowiednie podmioty, a następnie przekazane do wiadomości. Jedynymi właściwymi podmiotami wydają się te, które produkują, importują lub wprowadzają chemikalia do obrotu.

Wprowadzone zostaną do realizacji wymogi informacyjne oraz obowiązkowe śledzenie obecności substancji potencjalnie niebezpiecznych w całym cyklu życia wyrobów i materiałów. Wymagać będzie to potężnych inwestycji w zrównoważone innowacje, które mogą zwiększać bezpieczny recykling i ograniczać produkcję odpadów. W szczególności zostaną opracowane metody oceny ryzyka chemicznego, które obejmują cały cykl życia substancji.

Wzmocnienie prawodawstwa

Projektodawcy zamierzają wprowadzić znaczne rozszerzenie ogólnego podejścia do zarządzania ryzykiem (GRA). Obecnie takie podejście ma zastosowanie z mocy art. 68 rozporządzenia REACH i dotyczy produktów konsumenckich spełniających kryteria klasyfikacji, jako CMR kategorii 1A i 1B. W pierwszej kolejności rozszerzenie GRA ma dotyczyć innych klas produktów konsumpcyjnych, takich jak materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością, zabawki, artykuły pielęgnacyjne dla dzieci, detergenty, meble i tekstylia. Proponuje się rozszerzenie tego samego podejścia na substancje wykazujące działanie w zakresie zaburzeń gospodarki hormonalnej, wpływające na układ odpornościowy, nerwowy oraz oddechowy oraz chemikalia toksyczne dla określonego narządu. W końcu, co bardziej kontrowersyjne, GRA ma dotyczyć zastosowań profesjonalnych (ale nie ma dotyczyć zastosowań przemysłowych) w celu zapewnienia poziomu ochrony, który przyznany jest konsumentom.

Proponuje się wprowadzenie, dla potrzeb OBCh, współczynnika MAF (mixture assessment factor), który uwzględniałby połączone skutki różnych substancji w mieszaninach. Miałby on zastosowanie w różnych przepisach dotyczących wody, materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, zabawek, detergentów, a także kosmetyków, niezależnie od obowiązujących obecnie przepisów. Najważniejszym elementem tego punktu jest zapewnienie, aby rozporządzenie CLP było centralnym elementem klasyfikacji zagrożeń; w szczególności poprzez jak najszybsze dodanie nowych klas zagrożenia oraz ewentualnie wprowadzenie szczegółowych kryteriów dotyczących immunotoksyczności i neurotoksyczności.

KE zaproponowała włączenie następujących klas zagrożeń i kryteria ich klasyfikacji nie ujęte w obowiązujących obecnie przepisach:

• zaburzanie funkcjonowania układu hormonalnego w odniesieniu do zdrowia ludzi,
• zaburzanie funkcjonowania układu hormonalnego w odniesieniu do środowiska,
• substancje o właściwościach trwałych, wykazujących zdolność do bioakumulacji i toksycznych (PBT),
• substancje o właściwościach bardzo trwałych i wykazujących bardzo dużą zdolność do bioakumulacji (vPvB),
• substancje o właściwościach trwałych, mobilnych i toksycznych (PMT),
• substancje o właściwościach bardzo trwałych i bardzo mobilnych (vPvM).

Wprowadzenie tych klas zagrożenia wymusza przeklasyfikowanie substancji i mieszanin pod względem zagrożeń stwarzanych przez substancje oraz mieszaniny zawierające takie substancje.

Klasyfikacja i oznakowanie substancji (w tym zharmonizowana klasyfikacja i zharmonizowane oznakowanie) poprzez wprowadzenie obowiązujących prawnie kryteriów dla nowych klas zagrożeń i w konsekwencji obowiązkowe jej stosowanie przez przedsiębiorców oraz urzędy właściwe umożliwi lepszą ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska. Rozporządzenie CLP ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rozporządzenia REACH, które kompleksowo reguluje wprowadzanie do obrotu i stosowanie substancji chemicznych w ich postaci własnej, w mieszaninach i w wyrobach oraz na inne powiązane przepisy dotyczące chemikaliów zawarte w różnych produktach, czy też na przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Substancje spełniające kryteria klasyfikacji wymienione w akcie delegowanym będą traktowane jako substancje SVHC i w związku z tym mogą podlegać procedurze uzyskania zezwolenia na ich stosowanie i wprowadzenie do obrotu, a w dalszej perspektywie zostaną wycofane z rynku.

Jedną najważniejszych propozycji jest wprowadzenie w całej legislacji chemicznej pojęcia „zastosowanie nieodzowne” (essential usses). Pojęcie to nieznane w obowiązujących przepisach dotyczących chemikaliów (z wyjątkiem przepisów o substancjach zubożających warstwę ozonową) ma mieć zastosowanie do przypadków, gdy niezbędne jest ograniczenie lub zakaz stosowania substancji, a także w przypadku procedury zezwoleń. W tej sytuacji możliwość wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji będzie dotyczyła tylko przypadków, gdy spełnione będą dwa warunki:

• stosowanie jest niezbędne dla zdrowia, bezpieczeństwa lub funkcjonowania społeczeństwa, oraz
• nie istnieją alternatywy, które byłyby akceptowalne z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia.

Określenie kryteriów dla nieodzownych zastosowań zostanie zrealizowane w taki sposób, aby zagwarantować, że najbardziej szkodliwe substancje będą wycofane z rynku. Kryteria będą stosowane w odniesieniu do nieodzownych zastosowań we wszystkich odpowiednich przepisach UE zarówno dla potrzeb ogólnych, jak i szczegółowych. Takie podejście może utrudnić uzyskanie przez producenta, importera lub dalszego użytkownika zezwolenia.

Producenci oraz importerzy niektórych potencjalnie niebezpiecznych polimerów (jako substancja) będą zobowiązani do ich rejestracji. Obecnie obowiązujące przepisy nakazują obowiązkową pełną rejestrację monomerów – półproduktów do otrzymania polimerów. W pierwszej kolejności planowane jest stworzenie bazy zawierającej niezbędne informacje, które można wykorzystać do identyfikacji polimerów. W drugiej kolejności mają być opracowane kryteria dla polimerów, które będą podlegać procesowi rejestracji. Proces ten będzie prawdopodobnie rozciągnięty w czasie.

Procedura zezwoleń, którą regulują przepisy Tytułu VII „Procedura zezwoleń” jest stosunkowo droga, czasochłonna oraz skomplikowana. Podlegają jej substancje wpisane do załącznika XIV do rozporządzenia REACH. Samo wpisanie zaś wymaga akceptacji Komitetu Państw Członkowskich. Dlatego też podjęto próbę jej reformy. Przyjęto założenie, że procedura zezwoleń jest szczególnym przypadkiem procedury ograniczeń i zakazów opisanej w Tytule VIII „ograniczenia i zakazy”. Co do zasady, substancje jej podlegające są zakazane w produkcji i wprowadzaniu do obrotu, a zezwolenie jest wyjątkiem od zasady i jest udzielane w szczególnych przypadkach. Przedstawiono trzy propozycje aż do likwidacji procedury zezwoleń lub połączenia jej z procedurą ograniczeń. W przypadku, gdy do rozporządzenia CLP zostaną wpisane kryteria dla nowych klas zagrożenia, to substancje spełniające kryteria będą podlegać procedurze. Należy też pamiętać, że zastosowanie będą mieć przepisy dotyczące zastosowań nieodzownych.

Uproszczenie i konsolidacja

Zasada „jedna substancja, jedna ocena” ma zapewnić uproszczenie i większą przejrzystość procesów oceny ryzyka chemicznego podejmowanych w różnych gremiach na różnych szczeblach, w szczególności na poziomie Komisji Europejskiej. Spowoduje to zmniejszenie obciążeń dla wszystkich podmiotów, bardziej spójne i szybsze podejmowanie decyzji, większą przewidywalność oraz wsparcie stopniowego odchodzenia od oceny i regulacji chemikaliów substancja po substancji na rzecz regulacji ich według grup. Należy zaznaczyć, że ocena substancji w rozumieniu przepisów rozporządzenia REACH nie należy do podmiotów gospodarczych, ale do urzędów właściwych powołanych w państwach członkowskich. Jednakże podmioty odpowiedzialne za rejestrację substancji będą, podobnie jak i obecnie, zobowiązane do przedstawienia dodatkowych, niezbędnych do oceny informacji, a nawet do wykonania odpowiednich badań, w tym w zakresie nowych klas zagrożenia.

Nadzór nad przestrzeganiem przepisów, który jest w gestii państw członkowskich, jest jedną z bolączek funkcjonowania przepisów rozporządzeń REACH, jak i CLP. Mimo wielu starań nie dało się osiągnąć jednolitych wymagań oraz jednolitego sposobu realizacji nadzoru. Dlatego też zaproponowano powołanie niezależnej jednostki audytującej system kontroli przepisów dotyczących chemikaliów, funkcjonujący na szczeblu p.cz.

Podmioty rejestrujące substancje zobowiązane są do aktualizacji dokumentacji rejestracyjnej; jednakże proces ten nie przebiega bez zakłóceń. W efekcie informacje o zagrożeniach nie są dostarczane do odbiorców, co powoduje, że nie są wdrażane odpowiednie środki kontroli ryzyka. Dlatego też zasugerowano, aby w przypadku niezgodności dokumentów rejestracyjnych z przepisami była możliwość cofnięcia numerów rejestracyjnych, a co za tym idzie cofnięcie rejestracji. W tym przypadku należy pamiętać o zasadzie „brak danych, brak obrotu”.

CAŁA TREŚĆ DOSTĘPNA W "Chemia i Biznes" nr 2/2023

"Chemia i Biznes” to dwumiesięcznik biznesowo-gospodarczy, stworzony z myślą o firmach poszukujących rzetelnej, aktualnej i profesjonalnie przygotowanej informacji na temat rynku chemicznego i sektorów powiązanych.

Biuro do spraw Substancji Chemicznychprzemysł chemicznyzrównoważony rozwójprawo