Rynek PTA w Europie walczył z kurczącą się podażą

• Strona główna
• Artykuły
• Rynek PTA w Europie walczył z kurczącą się podażą

2019-07-25  / Autor: Dominik Wójcicki

Polski rynek

Od lat 60. XX wieku PTA jest produkowany w procesie katalitycznego utleniania bromowego paraksylenu, a następnie jest oczyszczany w procesie uwodornienia. Jednakże w procesie produkcyjnym dokonano przez dekady kilku ulepszeń i to zarówno w odniesieniu do utleniania, jak i oczyszczania. Po 2000 r. został opracowany nowy proces produkcyjny pod nazwą „X Technology", który to obejmuje innowacyjne metody recyklingu wody i lepsze techniki separacji ciał stałych i cieczy. W Polsce proces produkcji PTA wygląda w ten sposób, iż wpierw w wyniku katalitycznego utleniania paraksylenu tlenem zawartym w sprężonym powietrzu otrzymuje się surowy kwas tereftalowy (CTA). W kolejnym etapie, poprzez katalityczne uwodornienie zanieczyszczeń zawartych w CTA, otrzymuje się już oczyszczony kwas tereftalowy PTA o wysokich parametrach jakościowych. W naszym kraju taki oczyszczony kwas powstaje od 2011 r. we Włocławku w instalacji o mocach 690  tys. ton rocznie, należącej do PKN Orlen. Koncern dysponuje skojarzonym kompleksem wytwórczym, w którym oprócz PTA produkowany jest w Płocku także paraksylen, czyli wysokiej czystości produkt otrzymywany w wyniku selektywnej adsorpcji z mieszaniny węglowodorów, składającej się głównie z izomerów aromatów C8. Paraksylen jest podstawowym związkiem służącym do produkcji PTA.

Rynek w Europie

Gdy Orlen oddawał do użytku swoją instalację, to na europejskim rynku PTA funkcjonowało siedmiu wytwórców. W chwili swego otwarcia płocka instalacja natychmiast znalazła się na pozycji kluczowego dostawcy produktu w regionie. Jej obiekt był drugim pod względem wielkości i zarazem najnowocześniejszym tego typu w Europie. Dzisiaj na naszym kontynencie zostało już tylko czterech wytwórców PTA, nic więc dziwnego, że znaczenie Orlenu jeszcze wzrosło. Należy do niego 16% europejskiego rynku wedle kryterium zainstalowanych mocy wytwórczych.

Liderem w branży jest wywodząca się z Tajlandii firma Indorama. Posiada ona aktywa zlokalizowane w Holandii, Hiszpanii i Portugali. Łącznie mogą one w ciągu roku wyprodukować 1,77 mln ton PTA, co oznacza, że w rękach Indoramy jest 42% udziałów w rynku w Europie. Wiceliderem jest spółka BP, a jej zakład zlokalizowany w Belgii może pochwalić się wydajnością 1,4 mln ton rocznie, co daje BP 33% udziałów w rynku. PTA produkowane jest także w Rosji przez tamtejszą firmę Polief, która wchodzi w skład państwowego giganta, jakim jest Sibur. Polief jest aktualnie w trakcie inwestycji podnoszącej produkcję z 270 tys. t/r. do ok. 320 tys. t/r. Całkowite europejskie moce wytwórcze dla PTA szacowane są na ok. 4,2 mln ton.

Rynek w Ameryce Płn. większy od europejskiego rynku

Minimalnie większa produkcja ma miejsce w Ameryce Północnej, gdzie nominalne zdolności wytwórcze opiewają na ok. 4,95 mln ton rocznie. Największym tamtejszym oferentem PTA jest przedsiębiorstwo Alpek, dysponujące instalacjami o mocy na poziomie 2,25 mln t/r., z czego większy jego zakład istnieje w Meksyku (1,61 mln ton), a mniejszy w USA – 640 tys. ton. Alpek wyprzedza spółkę BP (1,4 mln ton) i Indoramę (1,05 mln ton).

Niewielkim producentem PTA w Ameryce Płn. jest też koncern Eastman, mogący wyprodukować rocznie 250 tys. ton PTA. Najpoważniejszą zmianą na rynku północnoamerykańskim jest objęcie przez Alpek udziałów w spółce Corpus Christi Polymers, której wcześniejszym właścicielem było przedsiębiorstwo M&G USA Corp. Umiejscowiony w Teksasie zakład wytwórczy będzie mógł niebawem produkować rocznie 1,3 mln ton PTA i 1,5 mln ton PET.

Azja gigantem światowym

Znacznie bardziej urozmaicony jest natomiast rynek azjatycki, a zwłaszcza chiński, na którym pracuje największa liczba producentów. To zaś sprawia, że różnica między wielkością produkcji na rynku azjatyckim a rynku europejskim czy północnoamerykańskim jest przeogromna.

Największe operujące w Azji firmy to Yisheng z produkcją 13,2 mln ton rocznie, Heng Li – 6,9 mln ton, BP – 6,7 mln ton, RIL – 4,9 mln ton, Xianglu – 4,5 mln ton, Indorama – 3,7 mln ton, Yuandong – 3,2 mln ton, Hailum – 3 mln ton, FCFC – 2,9 mln ton i Hanbang – 2,8 mln ton.

Azjatyckie 68 mln ton zainstalowanych aktualnie mocy produkcyjnych z perspektywą dalszego wzrostu, to w porównaniu z 4-5 mln ton w Europie i Ameryce Płn. przepaść. A dodać trzeba, że trwają w Azji następujące inwestycje: Sichuan Shengda – 1 mln ton przygotowanych do oddania do użytku w 2019 r.; JBF – 1,25 mln ton w 2019 r., Xinfengming – 2,2 mln ton w 2019 r.; Hengli Petrochemical – 2,5 mln ton w 2019 r.; Zhongtai Kunyu – 1,2 mln ton w 2020 r.; Zhongjin Petrochemical – 3,3 mln ton w 2020 r. oraz Formosa – 1,5 mln ton w 2020 r. Za wyjątkiem JBF wszystkie one odnoszą się do rynku chińskiego.

Gdy mowa jeszcze o rynku azjatyckim, to wydaje się, że w 2019 r. podaż pochodzącego stamtąd PTA pozostanie w dużej mierze zrównoważona w wyniku rozbudowy mocy produkcyjnych, podczas gdy popyt nadal będzie rósł. Chiny pozostaną głównym motorem wzrostu dla tego zapotrzebowania z dynamiką na poziomie 6-7% rocznie, co i tak jest spadkiem względem ostatnich lat, w których to rynek rósł w tempie dwucyfrowym. W 2018 r. średnie wskaźniki operacyjne zakładów PTA w państwie ze stolicą w Pekinie sięgały ok. 78%, w porównaniu ze średnią 65,8% w roku wcześniejszym.

To pokazuje zatem, że jest przestrzeń do budowy dalszych obiektów produkcyjnych. Drugie i trzecie miejsce wśród najważniejszych azjatyckich producentów PTA przypada Indiom i Singapurowi, gdzie rośnie popyt na PTA do produkcji włókien poliestrowych, butelek PET i innych typów opakowań. Niepewność dla rynku azjatyckiego bierze się z trwającej wojny handlowej między USA a Chinami, która to już teraz nieznacznie ogranicza wzrost popytu na PTA i możliwości eksportowe. Niemniej cały czas konsumpcja w Państwie Środka rośnie. W 2018 r. był to wzrost o ok. 2,4-2,8 mln ton, do poziomu 40 mln ton rocznie. Przyrost poziomu produkcji wynika ze zwiększonego popytu na żywność i napoje, tekstylia. Czynnikiem sprzyjającym jest też ekspansja w branży opakowań wraz z rosnącym rynkiem farb i powłok.

Rynkowe przetasowania

Co ciekawe w klasyfikacji globalnego eksportu to wcale nie Chiny, a inne kraje Azji wiodą prym. Liderem jest Korea Płd., przed Tajlandią. Trzecie miejsce przypada Meksykowi, a dopiero czwarte Chinom. Piąta w gronie największych globalnych eksporterów PTA jest Polska, co pokazuje rolę fabryki w Płocku. Eksportujemy więcej PTA od Indii, Tajwanu, Malezji. Jesteśmy jak widać największym eksporterem w Europie. Z kolei w klasyfikacji importerów oczyszczonego kwasu tereftalowego równych sobie nie mają Stany Zjednoczone. Drugie miejsce przypada Niemcom, a trzecie Turcji. Czwarta w zestawieniu jest Litwa z uwagi na bardzo duży potencjał wytwórczy w zakresie opakowań PET.

To, że centrum branży PTA stanowi Azja nie podlega wprawdzie dyskusji, ale w Europie od czasu uruchomienia fabryki w Płocku też sporo się na omawianym rynku działo. Przede wszystkim z branżowego krajobrazu zniknęły zakłady należące do Lotte Chemical w Wielkiej Brytanii (500 tys. t/r.) oraz wspólna fabryka Ottana Energia i Indoramy we Włoszech (190 tys. ton rocznie). Także portugalski koncern Artlant przeszedł gwałtowne przeobrażenie. W 2017 r. został kupiony przez Indoramę, dzięki czemu Tajlandczycy weszli w posiadanie kompleksu o mocach 700 tys. t/r. Portugalski koncern od 2014 r., a więc już dwa lata po swoim uruchomieniu, zmagał się z długotrwałym wyłączeniem części mocy produkcyjnych. Powodem było faktyczne bankructwo spółki.

Dopiero zakup jej przez Indoramę za kwotę ok. 28 mln dol. sprawił, że nowoczesna instalacja znowu została przywrócona do użytku i w ostatnich kilkunastu miesiącach z racji problemów produkcyjnych w innych europejskich lokalizacjach w największym stopniu ratowała europejską podaż. Drugą dużą inwestycję przeprowadziła Indorama w Rotterdamie, gdzie także w 2017  r. powiększyła istniejący zakład z 380 tys. ton do 700 tys. ton rocznie. Przed rozbudową obiekt w Holandii był w całości wykorzystywany na potrzeby odbywającej się po sąsiedzku produkcji tworzywa PET. Powiększenie mocy wytwórczych sprawiło, że Indorama, również jako producent PET, mogła zrezygnować z zakupów zewnętrznych PTA, poprawiając tym samym rentowność na rynku europejskim. Zmieniło się również europejskie otoczenie biznesowe dla spółki BP. W tym przypadku kamieniem milowym było osiągnięcie w 2016 r. pełnych mocy produkcyjnych przez ulokowaną w Belgii fabrykę JFP, czyli koncernu specjalizującego się w produkcji PET. JFP w całości korzysta z dostaw surowcowych proponowanych przez BP, zapewniając w ten sposób belgijskiemu zakładowi rynek zbytu. W 2016 r. BP w swojej belgijskiej lokalizacji przystąpił także do produkcji PTAir, czyli niskoemisyjnego PTA.

Wedle zapowiedzi przedstawianych przez BP, technologia PTAir o 29% redukuje tzw. potencjał  tworzenia efektu cieplarnianego, czyli wskaźnik służący do ilościowej oceny wpływu danej substancji na  efekt cieplarniany. Surowiec PTAir został określony jako pierwszy na świecie certyfikowany PTA, neutralny pod względem emisji CO₂.

CAŁY ARTYKUŁ ZNAJDĄ PAŃSTWO W NR 3/2019 DWUMIESIĘCZNIKA "CHEMIA I BIZNES". ZAPRASZAMY.

tworzywa sztuczneprzemysł chemicznyIndoramaPKN OrlenPTABP