Przemysł chemiczny ważnym odbiorcą gazów technicznych

• Strona główna
• Artykuły
• Przemysł chemiczny ważnym odbiorcą gazów technicznych

2021-06-02  / Autor: Dominik Wójcicki

Rynek gazów technicznych w Polsce jest mocno skonsolidowany, co jest następstwem procesów, jakie zachodziły w branży na przestrzeni ostatnich dekad. Do 1990 r. sektor ten był reprezentowany wyłącznie przez państwową firmę Polgaz, natomiast instalacje gazowe były własnością jej klientów, to jest hut stali, firm chemicznych czy przedsiębiorstw budowlanych. Proces prywatyzacji rynku gazów technicznych w Polsce rozpoczął się w 1993 r., wraz z prywatyzacją firmy Polgaz, co umożliwiło wejście na polski rynek międzynarodowych producentów. W następstwie tego obecnie jest on reprezentowany przez czterech głównych wytwórców: Air Products, Air Liquide, Linde Gaz, Messer. Lokalni, niezależni producenci gazów technicznych działają przede wszystkim w segmencie gazów sprężonych i reprezentują niewielką, choć rosnącą część omawianego przemysłu.

Łączna wartość rynku gazów technicznych w Polsce wynosi nieco ponad 2 mld złotych – to dane szacunkowe Air Products. Całkowite przychody tej firmy ze sprzedaży w naszym kraju sięgnęły w 2020 r. kwoty 610,5 mln zł i pochodziły ze sprzedaży gazów sprężonych (w butlach), gazów ciekłych (w cysternach), tonażu, instalacji, osprzętu i urządzeń, sprzętu spawalniczego, instalacji generatorów (wytwórni gazów generowanych) w zakładach klientów.

– Biorąc pod uwagę wielkość zamówień, najwięcej gazów dostarczamy do dużych zakładów przemysłowych, takich jak zakłady azotowe, huty miedzi i stali czy huty szkła. Nasze instalacje, budowane pod konkretne potrzeby klienta, mogą wytwarzać nawet powyżej 300 ton gazu w ciągu doby. Na mniejsze, ale nadal całkiem duże potrzeby oferujemy generatory gazu, które są zlokalizowane na terenie zakładów klientów; zazwyczaj wytwarzają dziennie 50-60 ton gazu. Air Products dostarcza takie rozwiązania zakładom przetwórstwa spożywczego, firmom petrochemicznym, hutom szkła, branży motoryzacyjnej czy elektronicznej. Dostarczamy ponadto gazy w cysternach do zbiorników zainstalowanych na terenie zakładów produkcyjnych – najczęściej są to zamówienia od kilku do kilkunastu tysięcy ton rocznie, które trafiają do szpitali, producentów napojów, branży chemicznej, produkcji spożywczej, logistyki, a także branży motoryzacyjnej. Ważnym segmentem naszej działalności są również gazy sprężone dostarczane do klientów w butlach – tłumaczy Jacek Cichosz z Air Products.

Z kolei kierujący firmą Air Liquide Polska Xavier Pontone, zwraca uwagę na znaczenie branży petrochemicznej.

– W ciągu ostatnich lat nasza firma umocniła swoją pozycję jako dostawca gazów technicznych dla dużych zakładów przemysłowych sektora chemicznego i metalurgicznego, podpisując długoterminowe kontrakty na dostawy gazów technicznych do takich klientów, jak Grupa Azoty, KGHM czy ArcelorMittal. Równolegle rozwijamy naszą obecność na rynku dostaw gazów skroplonych i sprężonych dla różnych klientów, w tym z branży chemicznej, a także realizujemy projekty przemysłowe oparte na technologiach Air Liquide dla największych polskich firm z sektora rafineryjnego i petrochemicznego – wyjaśnia Xavier Pontone z Air Liquide Polska.

Zintegrowana oferta Air Liquide dla koncernów chemicznych obejmuje dostawy z instalacji on-site tlenu, azotu, wodoru i gazu syntezowego oraz gazów kalibracyjnych do analiz, kontroli procesów i przestrzegania przepisów o ochronie środowiska. Air Liquide w Polsce oferuje następujące typy instalacji on-site: generatory azotu, generatory tlenu, sprężone powietrze. W ramach przywoływanej współpracy z Grupą Azoty Puławy, Air Liquide Polska wybudował i obsługuje instalacje do separacji powietrza (tzw. tlenownię). Ta inwestycja sprzed lat, umożliwiająca wykorzystanie tlenu z nowej instalacji na puławskim wydziale amoniaku, pozwoliła na obniżenie zużycia gazu do produkcji amoniaku oraz amoniaku na instalacji mocznika.

Z Grupą Azoty blisko współpracuje także Air Products. Spółka ta zainwestowała ponad 10 mln euro w nowoczesną instalację do skraplania dwutlenku węgla, która jest zlokalizowana na terenie Zakładów Azotowych w Tarnowie-Mościcach. Instalacja została uruchomiona w 2012 roku. W ramach długoterminowego kontraktu podpisanego przez obie firmy, Grupa Azoty w Tarnowie-Mościcach dostarcza surowy dwutlenek węgla, który następnie jest skraplany w instalacji Air Products. Inwestycja umożliwia wyraźny wzrost wydajności produkcji i pozwala poddać oczyszczaniu i skraplaniu około 200 ton dwutlenku węgla na dobę.

Najważniejszym wydarzeniem ostatnich kilku lat na polskim rynku gazów technicznych było przejęcie w 2019 r. przez Air Products firmy ACP Europe, największego niezależnego producenta ciekłego i stałego dwutlenku węgla na naszym kontynencie.

Firma ta w naszym kraju inwestowała od początku XXI wieku. W 2001 r. uruchomiła jednostkę produkcyjną we Włocławku o wydajności 7,5 t/godz. W 2002 roku nastąpiła rozbudowa jednostki poprzez dodanie dwóch zbiorników magazynowych o pojemności 600 m³. Całkowita zdolność magazynowa została zwiększona do 1800 t. Inwestycja w nową linię produkcyjną w 2005 roku umożliwiła zwiększenie zdolności produkcyjnych do 22,5 t/godz.

W 2016 roku zainwestowano w dalszą rozbudowę możliwości magazynowych: 16 zbiorników o pojemności 60 ton każdy, których łączna zdolność magazynowa wynosi 3500 t. W 2017 roku rozbudowano halę produkcji suchego lodu, co pozwoliło uzyskać zdolności produkcyjne na poziomie 3500 kg/godz. I właśnie taki gracz w 2019 r. został nabyty przez Air Products, co zmieniło krajobraz w branży. Dzisiaj Air Products posiada w Polsce 10 zakładów, w tym pięć wytwórni gazów ciekłych: w Kędzierzynie-Koźlu, Częstochowie, Głogowie, Włocławku oraz Tarnowie, a także pięć napełnialni gazów sprężonych: w Siewierzu, Korzonku, Brzegu Dolnym, Poznaniu i Warszawie.

Warto więc poświęcić więcej miejsca na omówienie sytuacji w segmencie dwutlenku węgla, jako jednego z kluczowych działów całego rynku gazów technicznych.

Powstały w wyniku przejęcia ACP Europe przez Air Products podmiot jest w stanie wdrażać nowe technologie wymagające zastosowania ciekłego dwutlenku węgla oraz suchego lodu, rozwijać już istniejące i opracowywać nowe zastosowania ciekłego CO₂ i suchego lodu, wprowadzając je również w Polsce. W perspektywie przyczynia się to do zwiększenia wielkości rynku i ograniczenia emisji CO₂ do atmosfery. Ciekły dwutlenek węgla może być sprzedawany przez jego wytwórców zarówno detalicznie bezpośrednio do odbiorców końcowych, jak i hurtowo do konkurentów lub dystrybutorów, którzy następnie sprzedają go odbiorcom końcowym na rynku detalicznym. W sektorze gazów technicznych sprzedaż hurtowa jest realizowana w formie umów swapowych, w których producenci jednocześnie zobowiązują się do dostarczania sobie nawzajem wolumenów ciekłego dwutlenku węgla, następnie sprzedawanego odbiorcom końcowym. Możliwe są również umowy jednostronne, gdzie producent (który może być również dostawcą detalicznym) sprzedaje hurtowo wolumeny dostawcy detalicznemu (który może być również producentem), bez jednoczesnego dokonywania zakupu. Tego typu umowy umożliwiają im dostawy ciekłego dwutlenku węgla do miejsc położonych poza obszarem zasięgu własnych zakładów produkcyjnych. Ok. 80-90% sprzedaży ciekłego dwutlenku węgla wyprodukowanego w zlokalizowanych na terenie Polski zakładach jest realizowana na rynku krajowym. Sprowadzanie ciekłego dwutlenku węgla ze źródeł zagranicznych skutkuje znacznym wzrostem kosztów transportu i może mieć miejsce jedynie w sytuacjach kryzysowych, w których brak produktu w okresie letnim na rynku polskim powoduje, że jest to jedyna możliwość utrzymania ciągłości dostaw do klientów. Jednak stałe bazowanie na dostawach zagranicznych nie jest możliwe. W rezultacie źródła zagraniczne nie stanowią absolutnie żadnej alternatywy dla wolumenów CO₂ pozyskiwanych w Polsce. Jednym słowem, polski rynek dwutlenku węgla oparty jest na krajowej produkcji, a nie na imporcie, który jest marginalny.

Cała podaż ciekłego CO₂ powstaje w naszym kraju w procesie oczyszczania surowego CO₂ otrzymywanego w zakładach produkujących amoniak wykorzystywany w produkcji nawozów. Z tego względu instalacje produkujące dwutlenek węgla budowane są przez firmy gazowe przy takich zakładach, korzystając z bezpośredniego dostępu do surowego CO₂ . Łączna produkcja ciekłego CO₂ w Polsce to niecałe 400 tys. ton rocznie, przy faktycznych zdolnościach wytwórczych sięgających ok. 650-700 tys. ton. Największym producentem jest Air Products, wyprzedzający Grupę Messer.

Popyt na dwutlenek węgla podlega rocznym cyklom w związku z profilem produkcyjnym klientów nabywających CO₂ . Głównymi odbiorcami tego gazu są producenci napojów gazowanych, browary i producenci żywności mrożonej. Konsumpcja napojów gazowanych oraz piwa znacznie wzrasta w miesiącach letnich, co przekłada się na sumarycznie największe zapotrzebowanie na CO₂ w okresie od maja do sierpnia. W pozostałych miesiącach popyt na CO₂ spada. Kluczową kwestią dla każdej firmy oferującej CO₂ jest jej zdolność do zapewnienia ciągłości dostaw w miesiącach letnich. Tymczasem charakterystyka działalności zakładów produkujących nawozy azotowe jest rozbieżna z rocznym cyklem popytu na CO₂ , ponieważ właśnie w okresach największego zapotrzebowania na rynku na ten produkt, następują planowe wyłączenia mocy produkcyjnych zakładów azotowych (jest to okres najmniejszego popytu na nawozy azotowe, zakłady te prowadzą w tym okresie prace serwisowe, a w efekcie nie ma możliwości poboru surowego CO₂ potrzebnego do utrzymania produkcji ciekłego dwutlenku węgla w zakładach wytwórczych firm gazowych). W związku z powyższym, w okresie największego zapotrzebowania na ten produkt, czyli w okresie letnim, występują znaczne ograniczenia w dostępności CO₂ na rynku, nie tylko w kraju, ale i za granicą.

Powoduje to, iż faktycznie w okresie największego zapotrzebowania na rynku wykorzystanie mocy produkcyjnych wynosi ponad 90%.

CAŁA TREŚĆ DOSTĘPNA W "Chemia i Biznes" nr 2/2021

Chemia i Biznes” to dwumiesięcznik biznesowo-gospodarczy, stworzony z myślą o firmach poszukujących rzetelnej, aktualnej i profesjonalnie przygotowanej informacji na temat rynku chemicznego i sektorów powiązanych.

Air LiquideAir Productsgazy techniczneprzemysł chemicznydwutlenek węgla