Jak zapewnić konkurencyjność europejskiej chemii i pilnować zrównoważonego rozwoju?

• Strona główna
• Artykuły
• Jak zapewnić konkurencyjność europejskiej chemii i pilnować zrównoważonego rozwoju?

2023-05-15  / Autor: Dominik Wójcicki

Międzynarodowa konkurencyjność unijnej branży chemicznej

W ocenie KE, przemysł chemiczny w UE stoi przed bezprecedensowymi wyzwaniami, do których należy zwiększona konkurencja międzynarodowa w połączeniu z własnym spadkiem konkurencyjności zaistniałym w ostatnich dekadach. Te wyzwania to także niebotyczne ceny energii i surowców. Przeniesienie niektórych rodzajów działalności poza UE wpłynęłoby na chemiczne łańcuchy wartości, wywołując falowe skutki w całej unijnej gospodarce. Ponadto na unijny rynek wewnętrzny nadal są importowane produkty, które nie spełniają norm środowiskowych i bezpieczeństwa w procesie produkcyjnym, które to normy są wymagane w przypadku towarów wytwarzanych w UE. Zapewnienie równych warunków działania na całym świecie jest natomiast kluczem do stworzenia przewagi rynkowej dla bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów. W celu wzmocnienia konkurencyjności unijnego przemysłu chemicznego konieczne jest zatem ograniczenie istniejących zależności i słabych punktów łańcucha dostaw przy jednoczesnym unikaniu powstawania nowych zagrożeń; jak również dalsze zwiększanie bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju chemikaliów i materiałów; dążenie do innowacyjności i wzrostu małych oraz średnich przedsiębiorstw oraz wspieranie nowych synergii.

Poprawa międzynarodowej konkurencyjności unijnego przemysłu chemicznego wymaga lepszego zrozumienia ostatnich wydarzeń geopolitycznych i wynikających z nich skutków gospodarczych dla przemysłu. W tym celu Komisja Europejska zaproponowała przeprowadzenie analizy średnio- i długoterminowych skutków kryzysu energetycznego spowodowanego wojną Rosji przeciwko Ukrainie. Analiza taka odnosić by się miała zarówno do trwałej konkurencyjności przemysłu chemicznego w UE, jak i jego zdolności do rozwoju i kreowania innowacji. Wyniki mogłyby ustanowić nowe inicjatywy dla globalnego przemysłu w celu dalszego promowania na całym świecie unijnych norm ochrony środowiska i bezpieczeństwa.

KE zaleca ponadto ustanowienie kluczowych wskaźników efektywności (KPI) i wskaźników zrównoważonego rozwoju, aby mierzyć i porównywać międzynarodową konkurencyjność celów dla przemysłu chemicznego oraz postępy poczynione w kierunku neutralności klimatycznej. Zaleca również osiągnięcie bezpiecznego i zrównoważonego projektowania chemikaliów (SSbD), procesów i produktów pochodnych, a następnie publikowanie regularnych raportów z tych postępów.

Zdaniem KE, istnieje także potrzeba promocji rynku produktów zrównoważonych. Oznacza to rozwój, komercjalizację, wdrażanie i promowanie substancji oraz materiałów projektowanych bezpiecznie i zrównoważenie (SSbD, ang. Safe and Sustainable-by-Design). Sugeruje się także, by cel ten osiągnąć poprzez wsparcie finansowe – udzielane zwłaszcza małym i średnim przedsiębiorstwom – w ramach programu „Horyzont Europa”, politykę spójności, program LIFE oraz inne unijne instrumenty finansowania inwestycji prywatnych oraz partnerstw publiczno-prywatnych. KE wskazuje także na potrzebę opracowania środków zachęcających klientów do zakupu zrównoważonych produktów, pomimo ich wyższych kosztów.

Zaproponowane przez Komisję działania w zakresie poprawy międzynarodowej konkurencyjności branży chemicznej są następujące:

Stymulowanie międzynarodowej konkurencyjności:

• analiza średnio- i długoterminowego wpływu kryzysu energetycznego na zrównoważoną konkurencyjność i zdolność unijnej chemii do rozwoju,
• ustanowienie kluczowych wskaźników wydajności i zrównoważonego rozwoju,
• globalne inicjatywy branżowe (nowe i istniejące) mające na celu dalsze promowanie na całym świecie norm UE w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa.

Promowanie rynku zrównoważonych produktów:

• opracowywanie, komercjalizacja, wdrażanie i promowanie substancji i materiałów projektowanych bezpiecznie i zrównoważenie (SSbD),
• przyjęcie w razie konieczności odpowiednich przepisów, aby niebezpieczne chemikalia zakazane w Unii Europejskiej nie były produkowane w innych częściach świata i eksportowane do UE,
• opracowanie środków zachęcających do zakupu zrównoważonych produktów o wyższych kosztach.

Zmniejszenie zależności opartych na braku zrównoważonego rozwoju i słabych punktów łańcucha dostaw

Komisja Europejska argumentuje, iż w przypadku niektórych chemikaliów, w tym chemikaliów niezbędnych dla strategicznych łańcuchów wartości, należy polegać na ograniczonej liczbie dostawców zlokalizowanych poza UE, ponieważ tutejsi producenci nie mogą już ich produkować z zyskiem lub klienci przemysłu chemicznego nie produkują już w Europie. To z kolei wpływa na autonomię strategiczną UE, co było widoczne podczas pandemii. Aby uniknąć dalszego kurczenia się rynku i ograniczyć zależność unijnych łańcuchów wartości od producentów spoza UE, przemysł chemiczny inwestuje w innowacje w łańcuchach wartości surowców. Jest to jednak wciąż obszar, który mimo ogromnego potencjału pozostaje niewykorzystany. Niezbędne wydają się zatem dalsze informacje na temat łańcuchów dostaw. W tym celu KE proponuje przeprowadzenie prognozy strategicznej dla przemysłu chemicznego ze szczególnym uwzględnieniem otwartej autonomii strategicznej UE. Ćwiczenie to powinno również łączyć się z obecnymi działaniami UE w zakresie zabezpieczania dostępu do surowców krytycznych. Zaleca się również ocenę potrzeby tworzenia i utrzymywania strategicznych zapasów surowców krytycznych w UE.

Przemysł chemiczny jest jednym z najbardziej zglobalizowanych sektorów przemysłu w UE i dlatego jest w dużym stopniu uzależniony od otwartego handlu. Kryzys związany z COVID-19 i wojna pokazały, że UE jest nadal zależna od importu w zakresie dostaw energii, metali, kilku specjalistycznych chemikaliów i wielu surowców, z których wszystkie są niezbędne dla strategicznych łańcuchów wartości. UE chce wspierać skuteczne, przejrzyste i opłacalne podejścia do zarządzania chemikaliami z krajami partnerskimi w ramach równych warunków działania na całym świecie.

Twórcy mapy drogowej twierdzą, że UE może promować bliższą współpracę i koordynację międzynarodową na szczeblu światowym (np. za pośrednictwem forów wielostronnych i dwustronnych), w szczególności poprzez rozszerzanie inicjatyw dotyczących opracowywania i wdrażania światowych standardów w celu zapewnienia, że obecna luka regulacyjna i rozbieżności nie będą pogłębiały się między UE a resztą świata.

KE potwierdziła w mapie drogowej, że umowy o wolnym handlu pozostają kamieniem węgielnym polityki handlowej UE. Jednocześnie KE będzie się koncentrować na zniesieniu ceł i barier pozataryfowych; ułatwianiu handlu transgranicznego; dążeniu do jak najprostszych procedur celnych; określeniu reguły pochodzenia; digitalizacji całej wymaganej dokumentacji oraz uczynienia systemów logistycznych możliwie jak najbardziej elastycznymi. Proponuje się ponadto ratyfikację umów o wolnym handlu, a najlepiej byłoby, gdyby zawierały one załączniki dotyczące współpracy w zakresie chemikaliów.

Dalsza integracja unijnego jednolitego rynku energii oraz otwarty jednolity rynek odpadów tworzyw sztucznych i surowców wtórnych również powinny wzmocnić odporność i autonomię UE i jej przemysłu chemicznego. Zmniejszy się wtedy również zależność UE od chemikaliów pochodzących z krajów spoza Wspólnoty. Aby zmniejszyć tę swoją zależność od krajów trzecich oraz podatność przemysłu chemicznego na wstrząsy zewnętrzne, KE proponuje następujące działania:

Zmniejszenie opartych na braku zrównoważonego rozwoju zależności i słabych punktów łańcucha dostaw:

• zebranie informacji o łańcuchu dostaw,
• przygotowanie prognozy koncentrującej się na otwartej autonomii strategicznej UE (powiązanie z surowcami krytycznymi),
• potrzeba tworzenia i utrzymywania strategicznych zapasów surowców krytycznych w UE. Zwiększenie zakresu współpracy w ramach podsektorów:
• zabezpieczenie długoterminowych kontraktów na dostawy kluczowych surowców mineralnych/metali przy jednoczesnej ocenie i uwzględnieniu wszelkich implikacji środowiskowych i społeczno-ekonomicznych dla surowców krytycznych oraz długoterminowych planów w ich zaopatrzenie.

Jak najlepsze wykorzystanie istniejących partnerstw międzynarodowych, w tym umowy o wolnym handlu:

• nawiązanie lub wzmocnienie międzynarodowej współpracy gospodarczej (np. z wykorzystaniem mechanizmów OECD i WTO), zwłaszcza z najważniejszymi partnerami handlowymi UE. Zapobieganie potencjalnym barierom w dostępie do rynku, np. w związku z wykorzystaniem odpadów jako surowca.

Zwiększenie wydajności zasobów:

• stosowanie zasady „efektywność energetyczna przede wszystkim”, jako kluczowej, a także zapobieganie stratom materiałów poprzez zwiększanie obiegu zamkniętego, zgodnie z zasadą „3R” (redukcja, ponowne użycie, recykling) bez utrudniania wdrażania nowych procesów niskoemisyjnych (elektryfikacja, wychwytywanie i utylizacja dwutlenku węgla (CCU), wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS)),
• wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym. Uwzględnienie całych łańcuchów wartości podczas projektowania cyrkularnych procesów przemysłowych i zapewnienie, aby wszystkie surowce były objęte tymi procesami (w tym odpady tworzyw sztucznych, bioprodukty/biomasa i emisje CO/CO₂ ), tak aby zamknąć obieg i zapewnić efektywne gospodarowanie zasobami oraz wprowadzić politykę wspierającą koncepcję „end-of-waste”.

 Bezpieczeństwo i zrównoważony rozwój

Aby zapewnić obieg chemikaliów, kluczowe znaczenie ma stosowanie bezpiecznych i zrównoważonych zasad projektowania, a także uwzględnianie specyfiki chemikaliów i materiałów chemicznych na każdym etapie cyklu życia.

W tym celu Komisja opracowuje szczegółowe i wykonalne ramy oraz kryteria nowych chemikaliów i materiałów chemicznych, optymalizacji lub przeprojektowania procesów produkcji oraz stosowania substancji obecnie dostępnych na rynku w celu poprawy ich bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju. Wszystko to ma zagwarantować, że procesy przemysłowe pozwolą na bezpieczne i zrównoważone projektowanie. To zaś ma sprzyjać wzrostowi gospodarczemu i wspierać innowacje w zakresie substancji, mieszanin i materiałów, jak również przyspieszyć przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym oraz do społeczeństwa o zerowym poziomie zanieczyszczeń i neutralności klimatycznej do 2050 r.

Elementem tego procesu będą cyfrowe paszporty produktów. Mają one w przyszłości umożliwiać wprowadzanie zrównoważonych produktów w obiegu zamkniętym. Cyfrowe paszporty produktów umożliwiłyby przekazywanie informacji o chemikaliach i ich charakterystyce zrównoważonego rozwoju w ramach łańcucha wartości, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad konkurencji i zasad dotyczących poufności danych. Komisja Europejska dowodzi w mapie drogowej, że narzędzia cyfrowe mogłyby zapewnić wartość dodaną dla gospodarki o obiegu zamkniętym, gwarantując jednocześnie sprawne wdrożenie tych rozwiązań, które są już dostępne na rynku.

Aby wesprzeć wprowadzanie na rynek chemikaliów projektowanych bezpiecznie i zrównoważenie, KE zaleciła podjęcie następujących działań:

Bezpieczeństwo i zrównoważony rozwój:

• opracowanie szczegółowych i wykonalnych kryteriów zapewniających, że procesy przemysłowe dają możliwość projektowania bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów,
• utrzymanie ogólnounijnej sieci wsparcia w zakresie projektowania bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów w celu promowania współpracy i wymiany informacji między sektorami i łańcuchem wartości oraz zapewnienie wiedzy technicznej na temat rozwiązań alternatywnych,
• zaangażowanie się przemysłu i państw członkowskich w fazę testowania ram dla projektowania bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów.

Usprawnienie współpracy w łańcuchach wartości:

• zaangażowanie się w projekt Hubs4Circularity oraz inicjatywę Circular Cities and Regions (Horyzont Europa). Zbadanie potencjalnej roli centrów innowacji cyfrowych w przemyśle chemicznym,
• korzystanie z przestrzeni danych, aby poprawić alokację zasobów, odporność łańcucha dostaw i łatwość zarządzania procesami obiegu zamkniętego,
• promowanie współpracy międzyregionalnej wzdłuż zrównoważonych łańcuchów wartości w przemyśle chemicznym poprzez inteligentną specjalizację w celu przyspieszenia rozwoju wspólnych projektów inwestycyjnych,
• stworzenie tzw. logistyki zwrotnej, aby materiały nie zostały zamienione w odpady.

Wspieranie zastępowania bezpieczniejszymi chemikaliami tych już istniejących, a także projektowanie i przeprojektowywanie produktów:

• wdrożenie i egzekwowanie rozporządzenia w sprawie ekoprojektowania dla zrównoważonych produktów (ESPR) w ramach nowego planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym,
• proponowanie rozszerzenia ogólnego podejścia do zarządzania ryzykiem w celu zapewnienia, że produkty konsumenckie nie będą zawierały chemikaliów powodujących raka, mutacji genów, nie będą wpływały na układ rozrodczy lub układ hormonalny i nie będą zdolne do bioakumulacji i nie będą toksyczne,
• wspieranie wdrażania nowych modeli biznesowych, np. ułatwianie koncepcji leasingu substancji chemicznych w ramach przetargów publicznych, angażowanie i/ lub wspieranie projektów dotyczących cyfrowych paszportów produktów, których celem jest przekazywanie informacji o chemikaliach i innych zrównoważonych aktywach w łańcuchu wartości,
• opracowanie infrastruktury cyfrowej dla przestrzeni danych w celu udostępniania wysokiej jakości danych na temat śladu środowiskowego produktów, w tym śladu gazów cieplarnianych produktów oraz profili zagrożeń chemicznych.

Innowacyjność oraz rozwój małych i średnich przedsiębiorstw

Chociaż unijny przemysł chemiczny to wielość dużych koncernów, to jednak większość przedsiębiorstw chemicznych to małe i średnie podmioty. Niemniej zarówno duże przedsiębiorstwa, jak i MŚP stoją przed wspólnymi wyzwaniami. To jednak MŚP napotykają szczególne trudności w konfrontacji zarówno z podwójną transformacją, jak i wojną na Ukrainie. Oferując produkty na sprzedaż, MŚP często polegają na pojedynczych produktach chemicznych i ograniczonych portfelach zakupowych. Często są też głęboko zakorzenione w regionie, w którym działają i nie mogą łatwo przenosić produkcji, szybko przeprojektowywać produktów lub wprowadzać zupełnie nowych modeli biznesowych. Dostęp do funduszy UE na badania naukowe i innowacje jest również bardziej skomplikowany w przypadku MŚP, ponieważ często brakuje im czasu, doświadczenia i wykwalifikowanego personelu niezbędnego do skutecznego ubiegania się o to finansowanie.

Ponieważ MŚP zazwyczaj zatrudniają niewielu pracowników, to rzadko dysponują też specjalistycznym personelem do zarządzania zmianami regulacyjnymi. Ponadto MŚP stoją przed szczególnymi wyzwaniami związanymi z cyfryzacją, w tym brakiem wiedzy na temat tego, które technologie przyjąć i kto powinien je dostarczać, gdzie uzyskać porady i wsparcie w zakresie cyfryzacji oraz jak uzyskać dostęp do środków finansowych na cyfryzację. Niekiedy brakuje im również umiejętności (cyfrowych i menadżerskich) potrzebnych do przeprowadzenia procesu cyfryzacji firmy i dokonania niezbędnych zmian organizacyjnych.

CAŁA TREŚĆ DOSTĘPNA W "Chemia i Biznes" nr 2/2023

"Chemia i Biznes” to dwumiesięcznik biznesowo-gospodarczy, stworzony z myślą o firmach poszukujących rzetelnej, aktualnej i profesjonalnie przygotowanej informacji na temat rynku chemicznego i sektorów powiązanych.

przemysł chemicznyprawozrównoważony rozwój