W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących cookies. Więcej szczegółów w naszej "Polityce prywatności Cookies"

Rozumiem i zgadzam się

Jak skutecznie komercjalizować technologię wspomaganą komputerowo?

2023-03-29 / Autor: Maciej Stodulski, specjalista ds. chemii, aplikant rzecznikowski, JWP Rzecznicy Patentowi

Gospodarka przemysłowa jest nieodłącznie powiązana z rozwojem innowacyjnych rozwiązań, a rosnąca konkurencja i rozwijające się kraje trzeciego świata wywierają nieustanną presję na opracowywanie nowych i coraz bardziej złożonych technologii. Podobnie, jak w innych dziedzinach techniki, tak również w szeroko pojętej informatyce istnieją problemy techniczne wymagające rozwiązań, których bez pomocy wysokopoziomowego programowania najzwyczajniej rozwiązać się nie da.

Wysoki poziom abstrakcji towarzyszący obecnym językom programowania, mnogość bibliotek i frameworków bez cienia wątpliwości ułatwia i przyspiesza pracę programistów. Pośrednio więc kod wysokopoziomowy kierowany jest do ludzi (kod się czyta), jednak z drugiej strony bezpośrednim (końcowym) odbiorcą powstającego w procesie kompilacji kodu maszynowego jest mikroprocesor, a więc maszyna, a nie człowiek. Ten wielopłaszczyznowy charakter sprawia, że ochrona prawna programów komputerowych dotyka wielu aspektów i jest problemem złożonym.

Nie wnikając w meandra rozwoju prawa autorskiego i innych, istotne jest to, że programy komputerowe można chronić, jako utwory literackie w rozumieniu konwencji berneńskiej, jednak błędem jest oczekiwać ochrony technicznych aspektów związanych z oprogramowaniem w oparciu o prawo autorskie i prawa pokrewne. W końcu, jak wskazano powyżej, to mikroprocesor („maszyna”) jest adresatem instrukcji wyrażonych w języku, którym posługują się programiści, a nie człowiek, tak jak ma to miejsce stricte w przypadku utworu literackiego.

Program komputerowy w wielu przypadkach może pełnić tę samą lub zbliżoną funkcję, co inne narzędzia, wykonując swego rodzaju działania i czynności na przedmiotach materialnych, a więc przedmiotach świata techniki. Oprogramowanie do zapewnienia prawidłowego działania urządzeń wyposażonych w mikroprocesory, a tym samym oprogramowanie, jakie tworzą programiści, oddziałuje bez cienia wątpliwości na materię i dotyczy elementów technicznych. Dlatego też, dobra intelektualne zawarte w oprogramowaniu mogą również podlegać stricte ochronie wynikającej z prawa własności przemysłowej, które może być odzwierciedlone w postaci patentu, wzoru użytkowego lub przemysłowego, czy nawet znaku towarowego. Oprogramowanie może również być chronione w oparciu o ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czy np. ustawę o ochronie baz danych, dlatego też nie powinno budzić wątpliwości stwierdzenie, że ochrona oprogramowania jest problemem złożonym, dotyczącym wielu płaszczyzn prawa. Nie jest istotna sama możliwość uzyskania ochrony, ale element zakazowy w stosunku do konkurencji.

Przez wiele lat w doktrynie funkcjonowała swego rodzaju fikcja prawna dotycząca wynalazków, gdyż w obrębie prawa własności przemysłowej wprowadzone były zapisy wyłączające programy komputerowe z zakresu rozumienia pojęcia „wynalazek”. Tym samym, na mocy polskiej ustawy prawo własności przemysłowej programy komputerowe w jakiejkolwiek postaci wyłączone były z możliwości uzyskania ochrony patentowej. Budziło to wiele wątpliwości i kontrowersji, gdyż jak już wskazano powyżej, oprogramowanie może oddziaływać na przedmioty świata techniki.

Nowelizacja ustawy o prawie własności przemysłowej wprowadziła korzystne zmiany, które umożliwiają uzyskanie patentu w Polsce na rozwiązania wspomagane komputerowo lub rozwiązania implementujące powiązane z nim oprogramowanie w oparciu o ustawę prawo własności przemysłowej. Przedsiębiorcy uzyskali możliwość wzbogacenia swojego arsenału ochronnego o dodatkowe narzędzie, dzięki któremu mogą jeszcze bardziej skutecznie nie tylko chronić swoje produkty i rozwiązania, ale również zakazywać innym podmiotom działalności, która wkracza w obręb chronionej prawem działalności uprawnionego i czasowo uzyskanego monopolu.

Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że prawa własności przemysłowej wchodzą w skład aktywów przedsiębiorstwa, są prawami dziedzicznymi i zbywalnymi, dzięki czemu w sposób jeszcze skuteczniejszy pozwalają zabezpieczyć produkty i rozwiązania własne lub przedsiębiorstwa.

Jak zatem wygląda możliwość ochrony rozwiązań wspomaganych komputerowo z punktu widzenia przedsiębiorcy i czy w ogóle ma sens?

Czas ochrony wynikający np. z patentu może wynosić maksymalnie 20 lat, a w tak dynamicznie zmieniającej i rozwijającej się dziedzinie, jak informatyka to przecież wieczność. Wystarczy spojrzeć, jak wyglądała era cyfrowa 20 lat temu lub jak na przestrzeni lat dynamicznie zmieniały się języki programowania, powstawały nowe frameworki i narzędzia z nimi powiązane.

Patent - dodatkowe możliwości zdobywania i ochrony nakładu poczynionych inwestycji

Biorąc pod uwagę zakres czasowy towarzyszący przyznanemu monopolowi z patentu, dynamikę zmian i czas związany z rozpatrywaniem zgłoszenia (od kilku do nawet kilkunastu lat w skrajnych przypadkach), większość odpowiedziałaby, że ubieganie się o takie prawa wyłączne nie ma większego sensu.

Jednak warto mieć na uwadze fakt, że zgodnie z teorią społecznego dowodu słuszności „tam, gdzie wszyscy myślą tak samo, to nikt nie myśli zbyt wiele” (Walter Lippmann). Wielcy rynkowi gracze ubiegają się o ochronę patentową, gdyż daje ona zupełnie inne, dodatkowe możliwości zdobywania i ochrony kapitału. To, że jest ona znikoma na rynku krajowym nie wynika z tego, że jej globalnie nie ma i nie warto się o nią ubiegać, tylko z faktu, że istnieje niski poziom świadomości, jak z takich praw wyłącznych korzystać lub też, że na rynku krajowym nie ma zbyt wiele podmiotów mogących wprowadzić konkurencyjnie technologie.

Jednym z ciekawszych ostatnio uzyskanych praw wyłącznych może być system generowania lingwistycznie skomplikowanych wiadomości z wykorzystaniem sieci neuronowych (US11516158B1). Wiele uwagi poświęconych jest również sposobom generowania, przeglądania, edytowania i przesyłania reklam, czy też świadczenia usług reklamowych opartych na lokalizacji (np. WO2010065235A2). Uzyskanie ochrony prawnej w Polsce zależy jednak od tego, jak dane oprogramowanie zostanie przedstawione, a w szczególności jak zobrazowany zostanie problem techniczny i jego rozwiązanie. Dlatego kluczową, niebagatelną rolę w skutecznym przedstawieniu zgłoszenia odegra rzecznik patentowy. Warto wspomnieć, że opracowując strategię ochrony, nie musimy ograniczać się jedynie do krajowego zgłoszenia, można go dokonać również w trybie europejskim czy międzynarodowym, zwiększając tym samym znacznie szanse uzyskanie prawa wyłącznego.

Ochrona patentowa daje dodatkową możliwość czerpania zysków, poprzez udzielanie licencji i wykorzystywanie opatentowanego rozwiązania.

W świetle poczynionych zmian w polskim prawie własności przemysłowej istotne jest to, że program komputerowy nie jest pozbawiony obecnie zdolności patentowej, o ile wywołuje „dalszy efekt techniczny”, tj. „efekt techniczny wykraczający poza normalne interakcje między programem (oprogramowaniem) a komputerem (sprzętem), na którym jest on uruchamiany, czyli wykraczający poza normalne efekty fizyczne”. Przykładem dalszych efektów technicznych, w świetle obecnie przyjętych wytycznych, może być np. kontrola procesu technicznego lub wewnętrznego funkcjonowania samego komputera lub jego interfejsów, np. sposób kompresji obrazu, przywracania zniekształconego obrazu cyfrowego, szyfrowanie transmisji danych, rozwiązania do równoważenia obciążenia procesora itp. Możliwości ochrony patentowej są więc ogromne.

Chroń bazy danych

Bazy danych można chronić nie tylko w oparciu o ustawę baz danych. Systemy zarządzania bazami danych to systemy przede wszystkim techniczne, wdrażane na serwerach w celu wykonywania zadań technicznych polegających m.in. na przechowywaniu i wyszukiwaniu danych. Istotny aspekt odgrywają tu różne struktury danych, sposoby i efektywność zarówno odczytu, jak i zapisu danych. Wszelkie metody zwiększające efektywność w zarządzaniu bazą danych są metodami wykorzystującymi środki techniczne w rozumieniu prawa własności przemysłowej, a tym samym nie są pozbawione zdolności patentowej.

Wzór przemysłowy – szybki sposób na ochronę IP

Możliwość ochrony wizualnej, tj. elementu graficznego (np. GUI) oprogramowania w oparciu o wzór przemysłowy, to kolejne z praw wyłącznych, jakie można uzyskać w oparciu o prawo własności przemysłowej. Szata graficzna oprogramowania, tj. to w jaki sposób przedstawiane są informacje, to wielokrotnie dominujący element wpływający nie tylko na interakcje z użytkownikiem, ale nierzadko wiąże się z jego cechami użytkowymi, poprawiającymi ergonomię i komfort pracy z oprogramowaniem.

Znak towarowy, to podstawa na rynku

Nazwa oprogramowania, logotyp są równie istotne i także mogą być chronione – np. w postaci znaku towarowego. Znaki towarowe są niezwykle istotne w przypadku działalności reklamowej i handlowej, ze względu na odróżniający charakter produktów pochodzących od zaufanych producentów. Dzięki zdolności odróżniającej, znak towarowy pozwala zapadać odbiorcom w pamięć, podnosząc tym samym wartość i renomę marki. Warto w tym miejscu zdawać sobie sprawę, że prawo ochronne wynikające ze znaku towarowego także posiada element zakazowy, dając możliwość zakazywania podmiotom trzecim posługiwania się identycznym lub podobnym oznaczeniem dla towarów identycznych lub podobnych i ograniczając możliwość działalności konkurencji na danym terytorium.

Prawa autorskie – możliwości ochronne

Ochrona wynikająca np. z patentu wymaga przejścia procedury zgłoszeniowej i zbadania przesłanek do uzyskania patentu, co wiąże się niewątpliwie z czasem i dodatkowymi kosztami. Ochrona prawno-autorska nie wymaga żadnego zgłoszenia i jest bezpłatna (powstaje w chwili powstania utworu). Dzięki temu niejako automatycznie uzyskujemy ochronę przed kopiowaniem kodu, a także niektórym aspektom wykraczającym poza samą postać kodu (np. piractwo polegające na powielaniu i dystrybucji), ale nie zabrania tworzenia oprogramowania konkurencji, które będzie realizować tą samą funkcję. By dysponować takimi możliwościami, konieczne jest uzyskanie praw wyłącznych wynikających z prawa własności przemysłowej, a w tym przypadku jedyną skuteczną drogą jest pomoc rzecznika patentowego. To, czy uzyska się takie prawo będzie w ogromnej mierze zależało od tego, w jaki sposób zostanie przedstawione przed urzędem patentowym.