Europejskie ramy oceny chemikaliów i materiałów „bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania”

• Strona główna
• Artykuły
• Europejskie ramy oceny chemikaliów i materiałów „bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania”

2023-12-04  / Autor: Edyta Kuliszewska, Chemtra

Europejski Zielony Ład w kontekście zrównoważonego rozwoju substancji chemicznych CSS (ang. Chemicals Strategy for Sustainability) ma na celu poprawę ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska w ramach zwalczania zanieczyszczeń ze wszystkich źródeł i dążenia do zerowego zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby. Celem jest również ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego UE oraz ochrona zdrowia i dobrostanu obywateli przed zagrożeniami i negatywnymi skutkami związanymi ze środowiskiem.

Podczas gdy koncepcja zrównoważonego rozwoju jest często przywoływana, nie ma obecnie zgody, co do tego, co powinno być częścią oceny zrównoważonego rozwoju, a zatem koncepcja zrównoważonego rozwoju podlega różnym interpretacjom i znaczeniu.

W Rozporządzeniu w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje (UE) 2019/2088[4] określono cztery warunki, jakie musi spełniać działalność gospodarcza, aby kwalifikowała się jako zrównoważona środowiskowo.

Określono w nim również sześć celów środowiskowych, w tym przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola.

Kluczowym działaniem określonym w CSS jest opracowanie bezpiecznych i zrównoważonych kryteriów projektowych (SSbD, ang. Safe and Sustainable by Design) dla substancji chemicznych. Koncepcja SSbD promuje holistyczne podejście, które łączy bezpieczeństwo, zrównoważony rozwój i funkcjonalność chemikaliów, materiałów, produktów i procesów w całym ich cyklu życia, minimalizując ich ślad środowiskowy. Istnieje zatem potrzeba opracowania ram kryteriów dla substancji chemicznych i materiałów.

Pod koniec 2022 roku Komisja UE przyjęła Zalecenie Komisji (UE) 2022/2510[6] ustanawiające europejskie ramy oceny chemikaliów i materiałów „bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania”. W dokumencie Komisja podkreśla: pomyślne przejście na chemikalia i materiały, które są „bezpieczne i zrównoważone na etapie projektowania” wymaga wspólnego zrozumienia aspektów bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju. W związku z tym, konieczne jest opracowanie europejskich ram oceny chemikaliów i materiałów „bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania”, które będą przydatne do zdefiniowania kryteriów bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju, tak aby zagwarantować spójność między podmiotami, sektorami i łańcuchami wartości.

Przewidywane ramy powinny umożliwić kompleksową ocenę bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju chemikaliów i materiałów w całym ich cyklu życia oraz zapewnić wsparcie w zakresie projektowania, rozwoju, produkcji i zastosowania chemikaliów i materiałów, które są pożądane pod względem funkcji lub działania, a jednocześnie są bezpieczne i zrównoważone. Po zastosowaniu ram możliwe stanie się zdefiniowanie kryteriów dla chemikaliów i materiałów "bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania”, które powinny pomóc w ustaleniu wysokich standardów bezpieczeństwa i mieć na względzie zrównoważony rozwój chemikaliów i materiałów.

Komisja zachęca państwa członkowskie, przemysł, środowiska akademickie, organizacje badawczo-technologiczne do działania w zakresie opracowania ram w programach badań naukowych i innowacji, aby wytyczyć kierunek, w którym bezpieczniejsze i bardziej zrównoważone substancje będą mogły zwiększyć swój udział w rynku UE i na świecie. Zalecenie obejmuje również mechanizm dobrowolnej sprawozdawczości. W oparciu o informacje zwrotne Komisja zainicjuje przegląd ram.

Ramy

Załącznik do zalecenia zatytułowany jest: „Ramy do celów zdefiniowania w przyszłości kryteriów „bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania” oraz procedury oceny chemikaliów i materiałów”. Jest on podzielony na sześć sekcji:

1. Zasady leżące u podstaw ram bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania
2. Cechy i struktura ram
3. Etap 1: Przewodnie zasady dotyczące (prze)projektowania
4. Etap 2: Ocena bezpieczeństwa i zrównoważoności
5. Procedura oceny i sprawozdawczość
6. Przegląd źródeł danych wspomagających ocenę bezpieczeństwa i zrównoważoności

Zasady leżące u podstaw ram bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania

Zbiór zasad opracowanych na potrzeby ram „bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania” stawia bezpieczeństwo (dla zdrowia ludzi, a także dla środowiska) na pierwszym miejscu. Proponuje się zdefiniowanie kryteriów progowych w odniesieniu do projektowania chemikaliów i materiałów w celu zintensyfikowania badań naukowych i innowacji, wykraczając poza wymogi określone w przepisach UE dotyczących chemikaliów. Każda (nowa) substancja chemiczna lub każdy (nowy) materiał zgodnie z proponowanymi ramami ma być poddany procesowi identyfikacji z pełnym spektrum substancji podobnych pod względem strukturalnym lub funkcjonalnym w celu dokonania oceny przewidywanego potencjału wywierania przez nie negatywnego wpływu na zdrowie człowieka lub środowisko. Wszystkie podjęte działania, w całym łańcuchu dostaw dotyczących bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania, mają mieć charakter jawny i być przedstawione w formacie możliwym do ponownego wykorzystania tych danych.

Etap 1: Przewodnie zasady dotyczące (prze)projektowania

Ramy bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju środowiska na etapie projektowania obejmują dwa elementy:

1. etap (prze)projektowania, na którym proponuje się przewodnie zasady projektowania chemikaliów i materiałów na potrzeby bezpiecznego i zrównoważonego rozwoju środowiska;
2. etap oceny bezpieczeństwa i zrównoważoności, na którym ocenia się bezpieczeństwo i zrównoważoność danej substancji chemicznej lub materiału.

Ramy bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju na etapie projektowania mogą być pomocne na różnych etapach procesu innowacji (projektowanie, planowanie, testowanie eksperymentalne i prototypowanie), gdzie podejmowane są decyzje o kontynuacji innowacji, jej porzuceniu lub zmianie podejścia do niej. Proponowana ocena bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju opiera się na podejściu hierarchicznym, gdzie najpierw rozważa się aspekty bezpieczeństwa, a następnie przechodzi do aspektów zrównoważonego rozwoju środowiska. W przyszłych zastosowaniach ram planuje się również wprowadzić, jako ocenę uzupełniającą, ocenę aspektów zrównoważenia społeczno-gospodarczego.

Ramy bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania odnoszą się do:

1) projektowania molekularnego,

2) projektowania procesów,

3) projektowania produktu i zawierają niewyczerpujący wykaz przewodnich zasad dotyczących projektowania:

• efektywne wykorzystanie materiałów,
• ograniczenie do minimum stosowania niebezpiecznych chemikaliów lub materiałów,
• projektowanie ukierunkowane na efektywność energetyczną,
• korzystanie ze źródeł odnawialnych,
• zapobieganie niebezpiecznym emisjom i ich unikanie,
• projektowanie pod kątem wycofania z eksploatacji,
• uwzględnienie całego cyklu życia.

Etap 2: Ocena bezpieczeństwa i zrównoważoność

Po wyszczególnieniu zasad projektowania następuje ocena bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju, która składa się z czterech etapów (Rysunek 1). Pierwsze trzy kroki dotyczą głównie różnych aspektów bezpieczeństwa substancji chemicznych lub materiałów. Czwarty krok dotyczy środowiskowego aspektu zrównoważonego rozwoju.

Ocena zagrożenia (krok 1)

Pierwszym krokiem jest przeprowadzenie oceny bezpieczeństwa produkcji, przetwarzania i stosowania substancji lub materiału w celu określenia profilu zagrożeń (zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, środowiska i fizyczne).

Przepisy UE dotyczące chemikaliów (REACH[8] i CLP[9]) dzielą zagrożenia chemiczne na zagrożenia dla zdrowia ludzkiego, zagrożenia dla środowiska i zagrożenia fizyczne. Celem opracowania zasad ramowych jest ustanowienie zestawu kryteriów bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju na etapie projektowania. Określenie zagrożeń opiera się na klasach i kategoriach zagrożeń zdefiniowanych w rozporządzeniu CLP. Trzy główne kategorie zagrożeń to: 1) swoiste niebezpieczne właściwości istotne dla zdrowia człowieka (zagrożenia dla zdrowia człowieka), 2) swoiste niebezpieczne właściwości istotne dla środowiska (zagrożenia dla środowiska), 3) właściwości fizyczne stwarzające zagrożenie (zagrożenia fizyczne).

Aspekty zdrowia człowieka i bezpieczeństwa w trakcie produkcji i przetwarzania (krok 2)

W drugim etapie bada się aspekty bezpieczeństwa i higieny pracy związane z produkcją i przetwarzaniem substancji chemicznej lub materiału. Celem jest ocena, czy produkcja i przetwarzanie substancji chemicznej lub materiału stwarza ryzyko dla pracowników w rozumieniu dyrektyw UE dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa.

Istnieją różne modele oceny bezpieczeństwa i zarządzania ryzykiem w miejscu pracy. Wytyczne te zostały opracowane, gdy nie są dostępne wszystkie dane wymagane do oceny ilościowej. Modele te opierają się na przypisaniu wartości punktowych lub poziomów niektórym z następujących zmiennych, które należy uwzględnić przy opisie ryzyka:

• zagrożenia związane z substancjami chemicznymi,
• częstotliwość i czas trwania narażenia,
• ilość danej substancji chemicznej lub materiału, która jest stosowana lub obecna,
• właściwości fizyczne danej substancji chemicznej lub materiału, takie jak lotność lub pylenie,
• warunki operacyjne,
• rodzaj stosowanych środków zarządzania ryzykiem.

CAŁA TREŚĆ DOSTĘPNA W "Chemia i Biznes" nr 4/2023

"Chemia i Biznes” to dwumiesięcznik biznesowo-gospodarczy, stworzony z myślą o firmach poszukujących rzetelnej, aktualnej i profesjonalnie przygotowanej informacji na temat rynku chemicznego i sektorów powiązanych.

Chemtrazrównoważony rozwójprawoprzemysł chemicznybezpieczeństwo