Czy na Orlikach jest bezpiecznie?

• Strona główna
• Artykuły
• Czy na Orlikach jest bezpiecznie?

2020-04-22  / Autor: Dominik Wójcicki

Polskie dzieci mnóstwo godzin spędzają na szkolnych i osiedlowych boiskach sportowych, tzw. Orlikach. Przyjęło się uważać, że ich pojawienie się kilka lat temu w niemal wszystkich miastach kraju, to oznaka postępu. Tymczasem istnieją spore wątpliwości, czy takie boiska w ogóle są bezpieczne dla zdrowia. Chemiczne osiągnięcia pozwoliły wprawdzie na budowę obiektów, ale jednocześnie może ta sama chemia odpowiadać za wystąpienie chorób.

Alarmujące doniesienia ze świata

Pytania i wątpliwości, co do bezpieczeństwa nawierzchni zastosowanych do budowy sztucznych boisk sportowych pojawiają się od wielu lat i to nie tylko w Polsce. W 2017 r. zagraniczne media obiegła informacja, że u ponad 50 obecnych i byłych sportowców z akademickich drużyn w USA zdiagnozowano nowotwory. Zdaniem ich trenerki przyczyną były sztuczne murawy z wypełnieniem z pochodzącej z recyklingu gumy. W tym samym czasie w Holandii 30 klubów piłkarskich zapowiedziało wymianę nawierzchni, po tym, gdy dziennikarskie śledztwo dowiodło, że granulaty gumowe zawierały przekroczone wartości rakotwórczych substancji.

Problem stał się na tyle głośny, że zajęły się nim odpowiednie podmioty, które w naukowy sposób miały zweryfikować, czy faktycznie istnieje ryzyko dla zdrowia w związku z przebywaniem na sztucznych boiskach sportowych. Wyniki nie są jednoznaczne i nie rozwiewają obaw. Co więcej, w odniesieniu do Polski, dostępna aktualnie wiedza może sugerować – choć na razie jest to tylko sugestia – ryzyko o znacznie większym stopniu niż ma to miejsce w przypadku innych krajów. O sprawie, w tonie uspokajającym, wypowiedziało się już Ministerstwo Sportu i Turystyki.

– Z informacji otrzymanych przez MSiT z holenderskiego Ministerstwa Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu wynika, że jedynym źródłem niepokoju w tej sprawie była emisja programu telewizyjnego, połączona z wypowiedzią jednego z naukowców, co do braku pewności odnośnie do bezpieczeństwa użytkowania wypełnień typu SBR. Tym samym nieuprawnione są powtarzane w wielu mediach stwierdzenia dotyczące szkodliwości tych boisk. Należy podkreślić, że po emisji programu dotyczącego potencjalnej szkodliwości, tamtejszy Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego i Środowiska – RIVM – przedstawił stanowisko, iż opierając się na dotychczasowej wiedzy w tej materii, nie można stwierdzić, że stosowanie przedmiotowego granulatu jest szkodliwe dla zdrowia użytkowników boisk. Niemniej holenderski Minister Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu zlecił RIVM wykonanie dodatkowych badań, które tę kwestię wyjaśnią. Analizowana będzie dostępna literatura naukowa w tym zakresie oraz zbadane zostaną próbki granulatu na okoliczność stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oraz innych substancji, które mogą być szkodliwe dla zdrowia użytkowników. Jednocześnie, na wniosek Komisji Europejskiej, Europejska Agencja Chemikaliów prowadzi badania w zakresie składu granulatów gumowych – stwierdził w 2016 r. Jarosław Stawiarski, sekretarz stanu w Ministerstwie Sportu i Turystyki.

Wspomniane przez przedstawiciela ministerstwa badanie autorstwa ECHA zostało już zakończone.

Agencja, zanim przystąpiła do badań, to przypomniała, że sztuczne boiska pokryte są granulatem gumowym pełniącym funkcję wypełnienia, dzięki któremu ich powierzchnia jest bardziej trwała i odporna na warunki pogodowe. Granulat zapewnia lepszą przyczepność i sprawia, że powierzchnia lepiej pochłania wstrząsy. Z kolei w przypadku placów zabaw, które także zostały objęte badaniem ECHA, powierzchnie są pokryte luźną gumową ściółką, znajdującą się pod huśtawkami, zjeżdżalniami i innymi elementami ich wyposażenia, aby w razie potrzeby zamortyzować upadek dziecka. Granulaty i ściółki są często wykonane ze skrawków zużytych opon, które rozerwano i przetworzono na mniejsze formy. Granulaty i ściółki mogą, w ocenie ECHA, zawierać wiele potencjalnie niebezpiecznych substancji, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, metale i ftalany. Mogą także uwalniać lotne i półlotne węglowodory organiczne. I właśnie obecność tych substancji wywołuje obawy dotyczące bezpieczeństwa sztucznych boisk sportowych i placów zabaw.

Po tym, gdy w czerwcu 2016 r. Komisja Europejska zwróciła się do Europejskiej Agencji Chemikaliów o ocenę, czy obecność wymienionych substancji chemicznych w granulacie gumowym z recyklingu na syntetycznych boiskach może zagrażać zdrowiu ogółu populacji, w tym dzieci, piłkarzy zawodowych i pracowników instalujących i konserwujących boiska, Agencja oceniła zagrożenie dla zdrowia. Wzięła pod uwagę narażenie przez kontakt ze skórą, drogi pokarmowe i oddechowe.

Co stwierdziła Europejska Agencja Chemikaliów?

W następstwie wykonanych przez siebie badań ECHA przyznała, iż nie znalazła powodu, aby odradzać uprawianie sportu na syntetycznej murawie zawierającej granulaty gumowe z recyklingu, jako materiału wypełniającego. Stwierdziła bardzo niski poziom zagrożenia w związku z narażeniem na substancje występujące w granulatach. Ocena Agencji bazowała na aktualnie dostępnych dowodach. Z uwagi na pojawiające się niejasności w toku badania i interpretowania wyników ECHA wprowadziła jednak kilka zaleceń, aby zagwarantować wyeliminowanie wszelkich potencjalnych zagrożeń.

W badaniach ocenianych przez ECHA stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w granulatach gumowych z recyklingu były zwykle znacznie niższe od wartości granicznych podanych w ograniczeniach REACH dotyczących takich mieszanin. Badania obejmowały około 50 próbek z nowych granulatów gumowych z recyklingu i kilkaset próbek pobranych z ponad 100 boisk. Próbki pochodziły z różnych państw członkowskich, m.in. z Finlandii, Włoch, Holandii, Portugalii i Wielkiej Brytanii. Polski na tej liście nie było.

Ponadto ECHA otrzymała badania, w których analizowano wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne z różnych części opon. Należy jednak odnotować, że gdyby stężenie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych było tak wysokie, jak ogólny limit dla mieszanin dostarczanych do ogółu społeczeństwa zdefiniowany w REACH, poziom zagrożenia nie byłby niski. Dlatego też ECHA podała, iż biorąc pod uwagę stężenia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych oznaczane zwykle w granulatach gumowych z recyklingu w UE, zagrożenie zachorowaniem na raka w ciągu życia dla graczy i pracowników jest bardzo niskie. To komunikat na pewno o charakterze uspokajającym.

Ponadto przekonuje też Agencja, że biorąc pod uwagę dostępne, chociaż ograniczone, dane na temat migracji dla metali, które są niższe od wartości granicznych dozwolonych w obowiązujących przepisach dotyczących zabawek, zagrożenie dla graczy i pracowników jest w tym przypadku pomijalne. Nie stwierdzono również zagrożeń wynikających ze stężeń ftalanów, benzotiazolu i metyloizobutyloketonu w granulatach gumowych, ponieważ są one poniżej stężeń powodujących problemy zdrowotne. Podano jedynie, iż lotne związki organiczne wydzielane z granulatów gumowych w zadaszonych halach mogą powodować podrażnienie układu oddechowego, oczu i skóry.

W swojej ocenie ECHA stwierdziła jednak, jak już wspomniano w tekście, pewne niejasności. Jej wnioski opierały się bowiem na dostępnych badaniach z 10 państw członkowskich, obejmujących ponad 100 boisk (materiał wypełniający będący w użyciu) i około 50 próbek z nowych granulatów gumowych z recyklingu. Chociaż Agencja nie stwierdziła w tych badaniach szczególnej tendencyjności, to jednak wyszła z założenia, że nie ma pewności, w jakim zakresie badania są reprezentatywne dla granulatów gumowych z recyklingu wykorzystywanych na wszystkich boiskach sportowych w całej UE.

Jednym słowem to, co przebadano jest bezpieczne, ale przebadano bardzo niewiele, by można było z pełną odpowiedzialnością przyznać, że każde z boisk jest bezpieczne.

Warto w tym miejscu podać, że w UE aktualnie istnieje ok. 21 tys. sztucznych boisk o pełnych wymiarach i ok. 72 tys. miniboisk. Zatem badana próbka to minimalny ułamek.

Dodatkowo zauważyła też ECHA, że wciąż istnieją pewne luki w wiedzy o substancjach występujących w granulatach gumowych z recyklingu stosowanych jako wypełniacze na boiskach oraz ich stężeń. Zauważono również, że niektóre importowane opony trafiające do UE lub inny materiał gumowy o nieznanym składzie mogą być przetwarzane po zakończeniu swojego cyklu eksploatacji w granulaty gumowe i tym samym mogą zawierać stężenia substancji inne niż w powyższych badaniach. Importowane mogą być nawet same granulaty, a ich skład jest nieznany.

Na podstawie swojej oceny ECHA wydała pewne zalecenia. Poleciła uwzględnić zmiany w rozporządzeniu REACH w celu zapewnienia, że dostarczane są wyłącznie granulaty gumowe o niskich stężeniach wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i innych substancji niebezpiecznych.

Podpowiedziała, by właściciele i osoby obsługujące istniejące boiska dokonywały pomiaru stężeń wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i innych substancji w granulatach gumowych i udostępniali te informacje w zrozumiały sposób. ECHA chce też, aby producenci granulatów gumowych i ich grupy interesów opracowali wytyczne pomocne dla wszystkich wytwórców i importerów wypełnienia gumowego z recyklingu w badaniu ich materiału.

Dodatkowo ECHA zaleca, aby po grze na sztucznej murawie zawierającej granulaty gumowe z recyklingu stosować podstawowe środki higieny: myć ręce po wizycie na boisku i przed jedzeniem, szybko oczyścić wszelkie kawałki lub resztki, zdejmować buty, sprzęt sportowy i zabrudzone stroje na zewnątrz, aby uniknąć przeniesienia cząstek gumy do domu. Europejska Agencja Chemikaliów nie była jedynym podmiotem, który zajął się omawianym problemem. Pod koniec 2017 r. pojawił się raport Environmental Protection Agency (EPA), czyli Agencji Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych. Dokument, w tłumaczeniu na język polski, nosi nazwę „Rozdrobnione opony poddane recyklingowi wykorzystywane na boiskach sportowych”. Autorzy tego dokumentu podali do wiadomości, że „narażenie ludzi na chemikalia zawarte w gumie z recyklingu opon stosowanych do budowy placów sportowych wydaje się ograniczone”. Napisano, iż zakres chemikaliów zidentyfikowanych w okruchach gumy był „zgodny z oczekiwaniami”, w tym metalami i dziesiątkami lotnych związków organicznych i półlotnych związków organicznych.

Niemniej amerykański raport także mówił o tym, iż emisje wielu organicznych substancji chemicznych do powietrza były poniżej limitów wykrywalności i że uwalnianie metali do symulowanych płynów biologicznych było bardzo niskie.

Głos w sprawie zabrała również Francuska Agencja ds. Żywności, Środowiska oraz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (ANSES). Ona z kolei stwierdziła, iż drobiny kauczuku stosowane w syntetycznych murawach stanowią znikome ryzyko dla sportowców i dzieci, ale należy prowadzić dalsze badania w celu rozwiązania utrzymujących się niepewności.

Wydawałoby się zatem, że powyższe stanowiska właściwie kończą sprawę, a obawy, co do bezpieczeństwa użytkowania sztucznych boisk sportowych są nieuzasadnione. Być może tak zresztą jest, ale niekoniecznie w Polsce. U nas jak się okazuje pojawiły się całkiem konkretne powody do zmartwienia.

CAŁY ARTYKUŁ ZNAJDĄ PAŃSTWO W NR 2/2020 DWUMIESIĘCZNIKA "CHEMIA I BIZNES". ZAPRASZAMY.

tworzywa sztucznebezpieczeństwoprzemysł chemicznyEuropejska Agencja Chemikaliów