Chemia i Biznes

W ramach naszej witryny stosujemy pliki cookies w celu świadczenia Państwu usług na najwyższym poziomie, w tym w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo dokonać w każdym czasie zmiany ustawień dotyczących cookies. Więcej szczegółów w naszej "Polityce prywatności Cookies"

Rozumiem i zgadzam się

Konfiguracja makiety

Bezpieczeństwo chemiczne w laboratorium

2022-02-24  / Autor: Grażyna Mielczarek, ekspert CE2 Centrum Edukacji

Zgodnie z obowiązującą definicją określoną w Normie PN-N-1800:2004, bezpieczeństwo i higiena pracy to stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy podległych służbowo pracowników odpowiada, zgodnie z art. 226 kodeksu pracy, pracodawca. Jednym z kluczowych elementów bezpieczeństwa, które ma zastosowanie na stanowisku pracy w laboratorium, jest bezpieczeństwo chemiczne.

Stan prawny 
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych (CLP), wprowadza w Unii Europejskiej nowy system oparty na globalnie zharmonizowanym systemie klasyfikacji i oznakowania chemikaliów, opracowanym przez ONZ w 2003 roku. CLP to rozporządzenie, które stanowi uzupełnienie rozporządzenia REACH i zapewnia jasne przekazywanie informacji pracownikom (dalszym użytkownikom) na temat mogących wystąpić zagrożeń z tytułu stosowania substancji/ mieszanin chemicznych stwarzających zagrożenie.

Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia CLP, podmiot wprowadzający do obrotu substancje/mieszaniny chemiczne ma obowiązek poinformowania dalszego użytkownika o bezpiecznym stosowaniu substancji i mieszanin chemicznych w danym zastosowaniu, w tym zastosowaniu laboratoryjnym. Rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny, udzielenia zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (WE) nr 1907/2006 (REACH), określa dalszego użytkownika jako osobę fizyczną lub prawną, mającą siedzibę na terytorium Unii Europejskiej i nie będącą producentem ani importerem, która używa substancji w jej postaci własnej lub jako składnika mieszaniny, podczas prowadzonej przez siebie działalności przemysłowej lub innej działalności zawodowej.

Praktyka laboratoryjna 
Wspominając o bezpieczeństwie pracy w laboratorium, należy przytoczyć kluczowe słowo, jakim jest zagrożenie, czyli stan, który może skutkować wypadkami w pracy oraz chorobami zawodowymi.

Jednym z kluczowych zagrożeń, jakie mogą wystąpić w pracy laboranta jest ekspozycja na substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie. Zgodnie z rozporządzeniem CLP, substancje i mieszaniny mogą stwarzać zagrożenia, które wynikają z ich właściwości toksykologicznych, ekotoksykologicznych i fizykochemicznych. Przykłady mogących wystąpić zagrożeń obrazują klasy i kategorie klasyfikacji, np. rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na rozrodczość, toksyczne, powodujące poważne uszkodzenia oczu, wybuchowe, palne. O tym, że substancje stanowią duże zagrożenie podczas pracy w laboratorium informują nas również zwroty H przypisane każdej klasie i kategorii zagrożenia, np. zwrot H300 Połknięcie grozi śmiercią, H310 Kontakt ze skórą grozi śmiercią, H330 Wdychanie grozi śmiercią.

Kluczowe znaczenie w zachowaniu bezpieczeństwa chemicznego ma również znajomość przez użytkownika zwrotów P, które informują użytkownika o środkach bezpieczeństwa, jakie muszą być zachowane podczas stosowania substancji/mieszanin stwarzających zagrożenia: zwrot P102 Chronić przed dziećmi, P270 Nie jeść, nie pić, nie palić podczas stosowania, P284 Stosować indywidualne środki ochrony dróg oddechowych.

Zgodnie z art. 17 rozporządzenia CLP, wprowadzający do obrotu substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie zobowiązany jest zapewnić prawidłową etykietę w języku urzędowym państwa członkowskiego, do którego substancja/mieszanina jest wprowadzana. Jednym z kluczowych elementów, które muszą być umieszczone na etykiecie substancji/mieszaniny stwarzającej zagrożenie jest piktogram informujący o rodzaju mogącego wystąpić zagrożenia z tytułu stosowania substancji/mieszanin stwarzających zagrożenie. Warto przytoczyć obowiązek, iż piktogram na opakowaniu substancji/mieszaniny nie może być umieszczony w wersji czarnobiałej. Ta wersja przedstawienia piktogramu dopuszczona jest tylko w sekcji 2.2 karty charakterystyki.

Kluczowa kwestia: karty charakterystyki 
Jednym z kluczowych kryteriów zachowania bezpieczeństwa chemicznego podczas stosowania substancji/mieszanin stwarzających zagrożenie w laboratorium jest prawidłowa kontrola narażenia podczas ich stosowania. Jak prawidłowo kontrolować narażenie, dalszy użytkownik dowie się po zapoznaniu z kartą charakterystyki (MSDS, ang. material safety data sheet) i scenariuszem narażenia otrzymanym od dostawcy.

Za dostarczenie dalszemu użytkownikowi karty charakterystyki najpóźniej w dniu pierwszej dostawy odpowiada jego dostawca, niezależnie czy jest to producent, czy dystrybutor. Dystrybutorzy to ogniwo komunikacyjne między producentami a ich klientami, odgrywające ważną rolę przy zapewnianiu bezpiecznego stosowania substancji/mieszanin chemicznych. Zobowiązani są do przekazywania informacji w obu kierunkach łańcucha dostaw.

Może to obejmować informacje dotyczące bezpiecznego postępowania z substancjami/mieszaninami, które otrzymali od swoich dostawców (producentów chemii, dystrybutorów chemii).

Karta charakterystyki substancji/mieszaniny stwarzającej zagrożenie to dokument zawierający zbiór informacji kluczowych dla bezpieczeństwa, traktujący w szczególności o zagrożeniach stwarzanych przez substancję lub mieszaninę, zasadach bezpiecznego stosowania, przechowywania, postępowania w sytuacjach awaryjnych. Jej podstawowym celem jest informowanie o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją czy mieszaniną, metodach ich zapobiegania i procedurach, jakie należy wykonać w razie wystąpienia narażenia człowieka czy skażenia środowiska. Zgodnie z art. 35 rozporządzenia REACH, pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom dostępu do kart charakterystyki przez cały czas, gdy pozostają oni w ekspozycji zawodowej.

Rozporządzenie REACH to najważniejszy akt prawny w zakresie chemikaliów, obejmujący co do zasady wszystkie substancje występujące samodzielnie w mieszaninach lub w wyrobach do zastosowań przemysłowych, profesjonalnych lub konsumenckich. Karta charakterystyki ma określony format, to jest 16 sekcji i 50 lub 51 podsekcji.

Scenariusze narażenia 
Wcześniej wspomniany scenariusz narażenia, będący załącznikiem do karty charakterystyki, jest instrumentem służącym do komunikowania praktycznych warunków zapewniających kontrolowanie ryzyka w całym łańcuchu dostaw. Scenariusze narażenia opracowywane są w ramach podejścia iteracyjnego, jako część oceny narażenia.

Scenariusz narażenia dokumentuje warunki operacyjne i środki kontroli ryzyka, prowadzące do kontroli narażenia dla wszystkich zidentyfikowanych zagrożeń. Scenariusze narażenia powinny zostać przekazane dalszym użytkownikom.

Przekazywanie informacji obejmuje dostarczenie praktycznych porad w kwestii odpowiednich środków kontroli ryzyka oraz umożliwienie dalszym użytkownikom sprawdzenia, czy w praktyce spełniają warunki określone w ocenie bezpieczeństwa chemicznego. Scenariusz narażenia zawiera również opis kluczowych czynników determinujących przebieg i poziom emisji i narażenia, stanowiący podstawę oceny narażenia i charakterystyki ryzyka w ramach oceny bezpieczeństwa chemicznego.

Obejmuje także odpowiednie środki kontroli narażenia w przedziałach środowiska naturalnego (woda, powietrze, osad i gleba) oraz narażenia określonych grup docelowych, np. konsumentów i pracowników.

Dalsi użytkownicy, w tym pracownicy laboratorium, mogą informować dostawców substancji/mieszanin o zastosowaniach w dowolnym momencie. Producent/importer jest zobowiązany do przetworzenia otrzymanych informacji w celu podjęcia decyzji mówiącej o tym, czy może włączyć dane zastosowanie do jednego z istniejących już scenariuszy narażenia. W sytuacji braku scenariusza narażenia na zastosowanie w substancji w laboratorium należy zwrócić się do swojego dostawcy, który stanowi najbliższy łańcuch dostaw, z wnioskiem o przekazanie informacji do producenta substancji/mieszaniny.

Dalszy użytkownik, po otrzymaniu scenariusza narażenia, zobowiązany jest do uzyskania zgodności, która to gwarantuje bezpieczeństwo chemiczne w użytkowaniu substancji/mieszanin. Dalszy użytkownik powinien zapoznać się z warunkami operacyjnymi i środkami zarządzania ryzykiem, które są uznane za bezpieczne i opisane w scenariuszu narażenia. Powinien też sprawdzić, czy sposób w jaki stosuje substancje/mieszaniny w laboratorium jest zgodny z warunkami opisanymi w otrzymanym scenariuszu narażenia.

Dalszy użytkownik zobowiązany jest ponadto do zapoznania się z obowiązującym systemem deskryptorów (krótkich opisów zastosowań). System składa się z deskryptorów, z których każdy pozwala na wybór odpowiedniego poziomu szczegółowości w krótkim opisie zastosowania. 

Dokładny opis systemu deskryptorów został przedstawiony w poradniku RIP 12 wydanym przez ECHA (Europejską Agencję Chemikaliów). 

Jednym z kluczowych systemów deskryptorów jest sektor zastosowania (SU), kategoria produktu chemicznego (PC), kategoria procesu (PC), kategoria uwalniania do środowiska (ERC). Konieczne jest również określenie warunków operacyjnych i środków zarządzania ryzykiem zastosowania w laboratorium.

Powyższe wymagania prawne można zdefiniować jako zbiór wszelkich środków prawnych, organizacyjnych i technicznych, zapewniających prawidłową kontrolę i profilaktykę zagrożeń dla zdrowia człowieka i dla środowiska.

Grażyna Mielczarek
ekspert CE2 Centrum Edukacji


“Chemia i Biznes” nr 1/2022
CAŁA TREŚĆ DOSTĘPNA W "Chemia i Biznes" nr 1/2022

Chemia i Biznes” to dwumiesięcznik biznesowo-gospodarczy, stworzony z myślą o firmach poszukujących rzetelnej, aktualnej i profesjonalnie przygotowanej informacji na temat rynku chemicznego i sektorów powiązanych.


laboratoriumBHPCE2 Centrum Edukacji

Podoba Ci się ten artykuł? Udostępnij!

Oddaj swój głos  

Ten artykuł nie został jeszcze oceniony.

Dodaj komentarz

Redakcja Portalu Chemia i Biznes zastrzega sobie prawo usuwania komentarzy obraźliwych dla innych osób, zawierających słowa wulgarne lub nie odnoszących się merytorycznie do tematu. Twój komentarz wyświetli się zaraz po tym, jak zostanie zatwierdzony przez moderatora. Dziękujemy i zapraszamy do dyskusji!


WięcejNajnowsze

Więcej aktualności



WięcejNajpopularniejsze

Więcej aktualności (192)



WięcejPolecane

Więcej aktualności (97)



WięcejSonda

Czy polski przemysł chemiczny potrzebuje dalszych inwestycji zagranicznych?

Zobacz wyniki

WięcejW obiektywie