2022-02-24 / Autor: Grażyna Mielczarek, ekspert CE2 Centrum Edukacji
Zgodnie z obowiązującą definicją określoną w Normie PN-N-1800:2004, bezpieczeństwo i higiena pracy to stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy podległych służbowo pracowników odpowiada, zgodnie z art. 226 kodeksu pracy, pracodawca. Jednym z kluczowych elementów bezpieczeństwa, które ma zastosowanie na stanowisku pracy w laboratorium, jest bezpieczeństwo chemiczne.
Stan prawny
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych (CLP), wprowadza w Unii Europejskiej nowy system oparty na globalnie zharmonizowanym systemie klasyfikacji i oznakowania chemikaliów, opracowanym przez ONZ w 2003 roku. CLP to rozporządzenie, które stanowi uzupełnienie rozporządzenia REACH i zapewnia jasne przekazywanie informacji pracownikom (dalszym użytkownikom) na temat mogących wystąpić zagrożeń z tytułu stosowania substancji/ mieszanin chemicznych stwarzających zagrożenie.
Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia CLP, podmiot wprowadzający do obrotu substancje/mieszaniny chemiczne ma obowiązek poinformowania dalszego użytkownika o bezpiecznym stosowaniu substancji i mieszanin chemicznych w danym zastosowaniu, w tym zastosowaniu laboratoryjnym. Rozporządzenie w sprawie rejestracji, oceny, udzielenia zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (WE) nr 1907/2006 (REACH), określa dalszego użytkownika jako osobę fizyczną lub prawną, mającą siedzibę na terytorium Unii Europejskiej i nie będącą producentem ani importerem, która używa substancji w jej postaci własnej lub jako składnika mieszaniny, podczas prowadzonej przez siebie działalności przemysłowej lub innej działalności zawodowej.
Praktyka laboratoryjna
Wspominając o bezpieczeństwie pracy w laboratorium, należy przytoczyć kluczowe słowo, jakim jest zagrożenie, czyli stan, który może skutkować wypadkami w pracy oraz chorobami zawodowymi.
Jednym z kluczowych zagrożeń, jakie mogą wystąpić w pracy laboranta jest ekspozycja na substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie. Zgodnie z rozporządzeniem CLP, substancje i mieszaniny mogą stwarzać zagrożenia, które wynikają z ich właściwości toksykologicznych, ekotoksykologicznych i fizykochemicznych. Przykłady mogących wystąpić zagrożeń obrazują klasy i kategorie klasyfikacji, np. rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na rozrodczość, toksyczne, powodujące poważne uszkodzenia oczu, wybuchowe, palne. O tym, że substancje stanowią duże zagrożenie podczas pracy w laboratorium informują nas również zwroty H przypisane każdej klasie i kategorii zagrożenia, np. zwrot H300 Połknięcie grozi śmiercią, H310 Kontakt ze skórą grozi śmiercią, H330 Wdychanie grozi śmiercią.
Kluczowe znaczenie w zachowaniu bezpieczeństwa chemicznego ma również znajomość przez użytkownika zwrotów P, które informują użytkownika o środkach bezpieczeństwa, jakie muszą być zachowane podczas stosowania substancji/mieszanin stwarzających zagrożenia: zwrot P102 Chronić przed dziećmi, P270 Nie jeść, nie pić, nie palić podczas stosowania, P284 Stosować indywidualne środki ochrony dróg oddechowych.
Zgodnie z art. 17 rozporządzenia CLP, wprowadzający do obrotu substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenie zobowiązany jest zapewnić prawidłową etykietę w języku urzędowym państwa członkowskiego, do którego substancja/mieszanina jest wprowadzana. Jednym z kluczowych elementów, które muszą być umieszczone na etykiecie substancji/mieszaniny stwarzającej zagrożenie jest piktogram informujący o rodzaju mogącego wystąpić zagrożenia z tytułu stosowania substancji/mieszanin stwarzających zagrożenie. Warto przytoczyć obowiązek, iż piktogram na opakowaniu substancji/mieszaniny nie może być umieszczony w wersji czarnobiałej. Ta wersja przedstawienia piktogramu dopuszczona jest tylko w sekcji 2.2 karty charakterystyki.
Kluczowa kwestia: karty charakterystyki
Jednym z kluczowych kryteriów zachowania bezpieczeństwa chemicznego podczas stosowania substancji/mieszanin stwarzających zagrożenie w laboratorium jest prawidłowa kontrola narażenia podczas ich stosowania. Jak prawidłowo kontrolować narażenie, dalszy użytkownik dowie się po zapoznaniu z kartą charakterystyki (MSDS, ang. material safety data sheet) i scenariuszem narażenia otrzymanym od dostawcy.
Za dostarczenie dalszemu użytkownikowi karty charakterystyki najpóźniej w dniu pierwszej dostawy odpowiada jego dostawca, niezależnie czy jest to producent, czy dystrybutor. Dystrybutorzy to ogniwo komunikacyjne między producentami a ich klientami, odgrywające ważną rolę przy zapewnianiu bezpiecznego stosowania substancji/mieszanin chemicznych. Zobowiązani są do przekazywania informacji w obu kierunkach łańcucha dostaw.
Może to obejmować informacje dotyczące bezpiecznego postępowania z substancjami/mieszaninami, które otrzymali od swoich dostawców (producentów chemii, dystrybutorów chemii).
Karta charakterystyki substancji/mieszaniny stwarzającej zagrożenie to dokument zawierający zbiór informacji kluczowych dla bezpieczeństwa, traktujący w szczególności o zagrożeniach stwarzanych przez substancję lub mieszaninę, zasadach bezpiecznego stosowania, przechowywania, postępowania w sytuacjach awaryjnych. Jej podstawowym celem jest informowanie o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją czy mieszaniną, metodach ich zapobiegania i procedurach, jakie należy wykonać w razie wystąpienia narażenia człowieka czy skażenia środowiska. Zgodnie z art. 35 rozporządzenia REACH, pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikom dostępu do kart charakterystyki przez cały czas, gdy pozostają oni w ekspozycji zawodowej.
Rozporządzenie REACH to najważniejszy akt prawny w zakresie chemikaliów, obejmujący co do zasady wszystkie substancje występujące samodzielnie w mieszaninach lub w wyrobach do zastosowań przemysłowych, profesjonalnych lub konsumenckich. Karta charakterystyki ma określony format, to jest 16 sekcji i 50 lub 51 podsekcji.
Scenariusze narażenia
Wcześniej wspomniany scenariusz narażenia, będący załącznikiem do karty charakterystyki, jest instrumentem służącym do komunikowania praktycznych warunków zapewniających kontrolowanie ryzyka w całym łańcuchu dostaw. Scenariusze narażenia opracowywane są w ramach podejścia iteracyjnego, jako część oceny narażenia.
Scenariusz narażenia dokumentuje warunki operacyjne i środki kontroli ryzyka, prowadzące do kontroli narażenia dla wszystkich zidentyfikowanych zagrożeń. Scenariusze narażenia powinny zostać przekazane dalszym użytkownikom.
Przekazywanie informacji obejmuje dostarczenie praktycznych porad w kwestii odpowiednich środków kontroli ryzyka oraz umożliwienie dalszym użytkownikom sprawdzenia, czy w praktyce spełniają warunki określone w ocenie bezpieczeństwa chemicznego. Scenariusz narażenia zawiera również opis kluczowych czynników determinujących przebieg i poziom emisji i narażenia, stanowiący podstawę oceny narażenia i charakterystyki ryzyka w ramach oceny bezpieczeństwa chemicznego.
Obejmuje także odpowiednie środki kontroli narażenia w przedziałach środowiska naturalnego (woda, powietrze, osad i gleba) oraz narażenia określonych grup docelowych, np. konsumentów i pracowników.
Dalsi użytkownicy, w tym pracownicy laboratorium, mogą informować dostawców substancji/mieszanin o zastosowaniach w dowolnym momencie. Producent/importer jest zobowiązany do przetworzenia otrzymanych informacji w celu podjęcia decyzji mówiącej o tym, czy może włączyć dane zastosowanie do jednego z istniejących już scenariuszy narażenia. W sytuacji braku scenariusza narażenia na zastosowanie w substancji w laboratorium należy zwrócić się do swojego dostawcy, który stanowi najbliższy łańcuch dostaw, z wnioskiem o przekazanie informacji do producenta substancji/mieszaniny.
Dalszy użytkownik, po otrzymaniu scenariusza narażenia, zobowiązany jest do uzyskania zgodności, która to gwarantuje bezpieczeństwo chemiczne w użytkowaniu substancji/mieszanin. Dalszy użytkownik powinien zapoznać się z warunkami operacyjnymi i środkami zarządzania ryzykiem, które są uznane za bezpieczne i opisane w scenariuszu narażenia. Powinien też sprawdzić, czy sposób w jaki stosuje substancje/mieszaniny w laboratorium jest zgodny z warunkami opisanymi w otrzymanym scenariuszu narażenia.
Dalszy użytkownik zobowiązany jest ponadto do zapoznania się z obowiązującym systemem deskryptorów (krótkich opisów zastosowań). System składa się z deskryptorów, z których każdy pozwala na wybór odpowiedniego poziomu szczegółowości w krótkim opisie zastosowania.
Dokładny opis systemu deskryptorów został przedstawiony w poradniku RIP 12 wydanym przez ECHA (Europejską Agencję Chemikaliów).
Jednym z kluczowych systemów deskryptorów jest sektor zastosowania (SU), kategoria produktu chemicznego (PC), kategoria procesu (PC), kategoria uwalniania do środowiska (ERC). Konieczne jest również określenie warunków operacyjnych i środków zarządzania ryzykiem zastosowania w laboratorium.
Powyższe wymagania prawne można zdefiniować jako zbiór wszelkich środków prawnych, organizacyjnych i technicznych, zapewniających prawidłową kontrolę i profilaktykę zagrożeń dla zdrowia człowieka i dla środowiska.
Grażyna Mielczarek
ekspert CE2 Centrum Edukacji
Chemia i Biznes” to dwumiesięcznik biznesowo-gospodarczy, stworzony z myślą o firmach poszukujących rzetelnej, aktualnej i profesjonalnie przygotowanej informacji na temat rynku chemicznego i sektorów powiązanych.
WięcejSklep
Książka: Surfaktanty i ich zastosowanie w produktach kosmetycznych
95.00 zł
“Chemia i Biznes” nr 1/2024
20.00 zł
"Kosmetyki i Detergenty" nr 1/2024
30.00 zł
Bilety - XIII Międzynarodowa Konferencja Przemysłu Chemii Gospodarczej
553.50 zł
Wpis zaawansowany w Katalogu Firm
861.00 zł
Książka: Zagęstniki (modyfikatory reologii) w produktach kosmetycznych
78.00 zł
WięcejNajnowsze
WięcejNajpopularniejsze
WięcejPolecane
WięcejW obiektywie
Targi Kompozyt – Expo atrakcyjne dla branży
W Krakowie odbyła się 12 edycja Międzynarodowych Targów Materiałów, Technologii i...
Nowości na Taropaku w Poznaniu
Ponad 10 tys. zwiedzających, 100 wystawców, liczne nowości i premiery – tak wyglądały Targi...
XII Międzynarodowa Konferencja Przemysłu Chemii Gospodarczej dla ponad 190 osób
6 czerwca 2023 r. w Warszawie odbyła się 12 edycja Międzynarodowej Konferencji Przemysłu Chemii...
Bogactwo nowości na in-cosmetics Global w Barcelonie
W Barcelonie odbyły się kosmetyczne targi in-cosmetics Global. To jedna z najważniejszych europejskich wystaw...