Wybrane surowce roślinne o działaniu przeciwdrobnoustrojowym

• Strona główna
• Artykuły
• Wybrane surowce roślinne o działaniu przeciwdrobnoustrojowym

2020-11-10  / Autor: Monika Sienkiewicz, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Agata Pruss, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Paweł Kwiatkowski, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Skóra z powodu nadmiernej ekspozycji na ciepło odwadnia się w okresie letnim, co sprzyja jej starzeniu oraz pojawianiu się piegów i przebarwień. Najbardziej niebezpiecznym skutkiem przegrzania skóry są oparzenia słoneczne. Ekstremalne zimno powoduje uszkodzenia naskórka w postaci pęknięć, skaleczeń, czy maceracji. Choroby skóry powodowane są przez czynniki chemiczne, toksyny biologiczne obecne w środowisku, pasożyty, a także różnego rodzaju drobnoustroje, w tym bakterie, grzyby i wirusy. Wszelkiego rodzaju uszkodzenia skóry stanowią wrota dla patogennych drobnoustrojów.

Kosmetyki ziołowe to produkty zawierające związki pochodzące z surowców roślinnych, które wpływają na kondycję skóry i włosów, dostarczając im niezbędnych składników. Ze względu na podkreślane przez naukowców walory prozdrowotne, a także panujący wszechobecnie trend „powrotu do natury” cieszą się one coraz większym zainteresowaniem konsumentów. Liczne badania naukowe dowiodły, że metabolity roślinne posiadają szereg bardzo cennych właściwości znajdujących zastosowanie w produktach kosmetycznych. Przemysł chemiczno-farmaceutyczny dąży do uzyskania produktów wysokiej jakości, wykorzystując rośliny jako niewyczerpane, a zarazem bezpieczne źródło surowców.

W naszym otoczeniu pojawia się coraz więcej wielolekoopornych drobnoustrojów. Oporne na środki przeciwdrobnoustrojowe, w tym na antybiotyki, chemioterapeutyki, a także na antyseptyki mikroorganizmy zasiedlają nie tylko środowisko placówek medycznych, ale także bezobjawowo kolonizują skórę, błony śluzowe i przewód pokarmowy nieświadomych pacjentów. Zjawisku temu sprzyja powszechne stosowanie antybiotyków, choroby cywilizacyjne i degeneracja środowiska naturalnego. Patogenne drobnoustroje są także coraz częstszą przyczyną infekcji pozaszpitalnych. Wśród metycylinoopornych szczepów Staphylococcus aureus (MRSA) wyszczególniono te związane z opieką medyczną (ang. health care-associated MRSA – HA-MRSA) oraz szczepy, które w sprzyjających warunkach u osób wysokiego ryzyka odpowiedzialne są za zakażenia pozaszpitalne (ang. community-associated MRSA – CA-MRSA). Na kolonizację i zakażenia szczególnie narażone są osoby z chorobami współistniejącymi, osoby starsze i dzieci. Ogromną rolę w zapobieganiu infekcjom odgrywa higiena i pielęgnacja ciała.

Powszechnie wiadomo, że wiele wtórnych metabolitów roślinnych ma różnorodną aktywność biologiczną, w tym działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie i przeciwnowotworowo. W związku z tym badacze pracują nad izolacją, oczyszczaniem i identyfikacją wtórnych metabolitów roślinnych, aby uzyskać składniki o wysokim profilu aktywności. Celem tego artykułu jest przedstawienie najnowszych informacji na temat różnych klas metabolitów wtórnych i ich aktywności przeciwdrobnoustrojowej wobec drobnoustrojów powodujących infekcje dermatologiczne pod kątem możliwości ich zastosowania w produktach konsumenckich. Badania fitochemiczne różnych roślin ujawniły liczne związki bioaktywne, w tym alkaloidy, flawonoidy, garbniki, glikozydy i saponiny. Te wtórne metabolity roślinne służą jako obrona przed wieloma mikroorganizmami, owadami czy roślinożercami.

Związki pochodzące z roślin o działaniu przeciwdrobnoustrojowym

Zgodnie z danymi literaturowymi, potencjalnym źródłem alkaloidów o działaniu przeciwbakteryjnym jest wodny ekstrakt z miazgi Tamarindus indica (Fabaceae) – tamaryndowca indyjskiego pochodzącego ze wschodniej Afryki, którego owoce znane są w przemyśle spożywczym. Ze względu na zawartość alkaloidów, ale także żywic posiada on właściwości hamujące wzrost S. aureus, Escherichia coli i pałeczek ropy błękitnej – Pseudomonas aeruginosa, bakterii odpowiadających między innymi za ciężkie infekcje skóry i tkanki podskórnej. Podobną aktywność przeciwbakteryjną wykazuje ekstrakt wodny z liści Zapoteca portoricensis (Fabaceae) (zawiera flawonoidy), aktywny również wobec Streptococcus pyogenes, Klebsiella pneumoniae – bakterie odpowiedzialne między innymi za zakażenia ran. Badania naukowe wskazują na dobrą aktywność przeciwko patogenom skórnym metanolowego wyciągu z liści Acacia nilotica (Mimosaceae) – akacji kolczastej, a także etanolowego wyciągu z organów nadziemnych i podziemnych znanej w medycynie tradycyjnej Azji Południowo-Wschodniej i Australii Morinda citifolia (Rubiaceae) – morwy indyjskiej. Jej owoce stosowane są w przemyśle spożywczym, a także jako składnik produktów do pielęgnacji skóry. Aktywne alkaloidy o działaniu przeciwdrobnoustrojowym znaleziono również w takich surowcach, jak kora tzw. pnącza pomarańczowego Toddalia asiatica (Rutaceae), czy Ocimum gratissimum (Lamiaceae) – bazylii eugenolowej. Wyciągi metanolowe z surowców pochodzących z tych roślin posiadają silne właściwości przeciwko szczepom MRSA i P. aeruginosa, stąd mogą stanowić dobre rozwiązanie jako składniki preparatów do pielęgnacji ran czy odleżyn.

CAŁY ARTYKUŁ DOSTĘPNY JEST W NR 3/2020 KWARTALNIKA "CHEMIA I BIZNES. RYNEK KOSMETYCZNY I CHEMII GOSPODARCZEJ". ZAPRASZAMY