Drobny, ale jednak wielki problem

• Strona główna
• Artykuły
• Drobny, ale jednak wielki problem

2020-04-29

Kwestia mikrodrobin plastiku jest już od dawna zidentyfikowanym globalnym problemem, który wymaga pilnego działania, nie tylko w formie zbierania śmieci, lecz także zapobiegania zanieczyszczeniu tworzywami sztucznymi. Pojawia się coraz więcej wytycznych określających, w jaki sposób z przywoływanym wyzwaniem walczyć, choć nie ze wszystkimi przemysł się zgadza.

Gdzie znajdziemy mikrodrobiny?

Osobnym zagadnieniem, stanowiącym potencjalne zagrożenie zdrowotne, są również tzw. mikrodrobiny plastiku. Są to – wedle obiegowych definicji – bardzo małe (zwykle mniejsze niż 5 mm i niekiedy niewidoczne gołym okiem) cząstki stałe, zbudowane z mieszanin polimerów, czyli głównych składników tworzyw i rozmaitych dodatków funkcjonalnych. Mogą one zawierać resztkowe zanieczyszczenia powstające w procesie produkcji. Aktualnie stanowią prawdopodobnie najliczniejszą grupę odpadów tworzyw sztucznych w środowiskach wodnych, a ich ilości będą jeszcze wzrastać wraz ze zwiększającą się produkcją tworzyw. W tej chwili szacuje się, że 80% wszystkich odpadów morskich to właśnie tworzywa sztuczne i mikrodrobiny plastiku.

Mikrodrobiny plastiku dodawane są do wielu produktów, w tym do niektórych nawozów, środków ochrony roślin, niespłukiwanych i spłukiwanych produktów kosmetycznych, detergentów przeznaczonych do użytku w gospodarstwach domowych i w przemyśle, a także do farb oraz produktów stosowanych w przemyśle wydobycia ropy naftowej i gazu. W produktach konsumpcyjnych mikrodrobiny plastiku są najczęściej używane jako czynniki ścierne, np. złuszczające i wygładzające w kosmetykach, gdzie znane są jako mikrogranulki. Mogą także pełnić inne funkcje, takie jak nadawanie produktom odpowiedniej lepkości, wyglądu i stabilności. Mikrodrobiny są stosowane nawet jako brokat i znajdują się w kosmetykach do makijażu.

Same mikrodrobiny plastiku można podzielić na dwie kategorie ze względu na źródło ich pochodzenia, przy czym nawet dokładne monitorowanie nie pozwala na rozróżnienie między tymi kategoriami. W pierwszej kolejności będą to zatem pierwotne mikrodrobiny plastiku, które są bezpośrednio uwalniane do środowiska w postaci drobnych cząstek.

Swoje źródło pochodzenia mają one np. w procesie prania odzieży syntetycznej, ścierania opon podczas jazdy samochodem czy w procesie celowego dodawania ich do produktów przeznaczonych do pielęgnacji ciała. Takie mikrodrobiny dlatego trafiają do mórz, ponieważ systemy gospodarowania wodą nie są wyposażone w filtry zatrzymujące tego typu materiał. W drugiej kolejności mikrodrobinami plastiku są wtórne cząstki powstające podczas degradacji większych obiektów z tworzyw sztucznych, takich jak choćby tworzywowe torby, butelki lub sieci rybackie. Dla lepszej orientacji zwiemy je mikroplastikami.

Rozwiązania legislacyjne

To, co stanowi największe zagrożenie i motywuje do podjęcia działań na rzecz wyeliminowania problemu, to fakt, że po uwolnieniu do środowiska mikrodrobiny plastiku ulegają akumulacji w organizmach różnych stworzeń i w konsekwencji są spożywane przez ludzi. W związku z obawami dotyczącymi stanu środowiska i wpływu na zdrowie ludzi kilka państw członkowskich UE (Belgia, Francja, Irlandia, Włochy, Szwecja) uchwaliło już lub zaproponowało krajowe zakazy dotyczące celowego stosowania mikrodrobin plastiku w określonych produktach konsumpcyjnych. Dotyczy to głównie mikrogranulek plastiku w spłukiwanych produktach kosmetycznych.

Kwestia mikrodrobin plastiku stanowi od pewnego czasu istotną część pracy Europejskiej Agencji Chemikaliów. W toku prowadzonej przez siebie oceny naukowej Agencja doszła do wniosku, że ryzyko wynikające z uwolnienia mikrodrobin do środowiska nie jest odpowiednio kontrolowane, co uzasadnia podjęcie kroków na rzecz dużego ograniczenia w ramach systemu REACH ilości mikrodrobin celowo dodawanych do kosmetyków, farb, detergentów, wyrobów medycznych i innych produktów.

Ograniczenia to jeden z instrumentów ECHA, które są wprowadzane na rzecz ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed zagrożeniami, których nie można zaakceptować, a są stwarzane przez chemikalia. W tym przypadku ograniczenie miałoby wejść w życie w 2021  r. poprzez rozporządzenie REACH.

ECHA domaga się zatem zakazu wprowadzania do obrotu mikrodrobin, jeśli użycie produktu prowadzi nieuchronnie do wprowadzenia go do środowiska, niezależnie od sposobu użycia (dla części produktów byłby przewidziany okres przejściowy, np. niektórych kosmetyków lub środków ochrony roślin). Chce także obowiązku prawidłowego oznakowania w przypadku produktów, których użycie nie prowadzi nieuchronnie do wprowadzenia do środowiska mikrodrobin, ale zanieczyszczenie nimi może nastąpić, jeśli produkt jest użyty lub wyrzucony nieprawidłowo.  ECHA szacuje, iż zaproponowane przez nią ograniczenie pozwoli zmniejszyć emisję o co najmniej 85% i zapobiegnie uwolnieniu 400 tys. ton mikrodrobin plastiku w ciągu 20 lat od jego wprowadzenia. Konsultacje społeczne dotyczące propozycji ograniczenia zakończyły się we wrześniu 2019 r., a w ich ramach zgłoszono 477 indywidualnych uwag. Stanowisko Agencji na rzecz restrykcyjnego, ogólnoeuropejskiego ograniczenia mikrodrobin jest niejako pochodną tego, co czytamy w Europejskiej Strategii na Rzecz Tworzyw Sztucznych. W dokumencie z 2018 r. wezwano Komisję Europejską do wprowadzenia zakazu stosowania mikrodrobin plastiku w produktach do pielęgnacji ciała i środkach czystości. Ponadto Strategia skierowała w stronę ECHA wezwanie, aby Agencja oceniła i przygotowała, w stosownym przypadku, zakaz stosowania mikrodrobin plastiku celowo dodawanych do innych produktów, biorąc pod uwagę, czy dostępne są wykonalne rozwiązania alternatywne (tę pracę Agencja właśnie wykonała). Dodatkowo Strategia wezwała KE do ustanowienia minimalnych wymogów w prawodawstwie dotyczącym produktów, aby znacząco ograniczyć uwalnianie mikrodrobin plastiku u źródła, w szczególności w przypadku tekstyliów, opon, farb i niedopałków papierosów.

Przemysł chemiczny niezbyt zadowolony

Przemysł chemiczny dość sceptycznie podszedł jednak do propozycji ECHA. Cefic, czyli działająca w Brukseli organizacja będąca reprezentantem interesów branży, uznała wnioski Agencji za zbyt szerokie i stwierdziła, że ECHA tworząc tego typu wskazania „przekroczyła swoje kompetencje”. Cefic uważa, że definicja mikrodrobin zaproponowana przez ECHA pozwala na zbyt dużą dowolność interpretacyjną w odniesieniu do tego, czym w ogóle podlegające potencjalnemu ograniczeniu wyroby są. Zakresem tej definicji objęte zostałyby bowiem nie tylko mikrodrobiny, lecz także wiele polimerów (np. zagęstniki, emulgatory, zmętniacze, dodatki sensoryczne, substancje myjące, wypełniacze optyczne), które nie są tworzywami, a znajdują szerokie zastosowanie w produktach kosmetycznych, jako ich niezbędne składniki. Tymczasem, jak wytknął Cefic, zgodnie z dokumentami przedstawianymi przez samą Agencję, to właśnie tworzywa sztuczne stanowią główne zanieczyszczenia mórz. Po co więc – pyta Cefic – ograniczenie rozszerzać na inne grupy chemikaliów? Propozycja ograniczenia ze strony ECHA stanowi więc w ocenie Cefic nieproporcjonalne i naukowo nieuzasadnione obciążenie m.in. dla branży kosmetycznej.

CAŁY ARTYKUŁ ZNAJDĄ PAŃSTWO W NR 2/2020 DWUMIESIĘCZNIKA "CHEMIA I BIZNES". ZAPRASZAMY.

tworzywa sztuczneochrona środowiskaEuropejska Agencja Chemikaliówmikroplastiki