Azot, potas i fosfor podstawą nawożenia

• Strona główna
• Artykuły
• Azot, potas i fosfor podstawą nawożenia

2017-01-09  / Autor: Tomasz Darowski

Efektywne nawożenie ma na celu utrzymanie lub zwiększenie zawartości w glebie składników pokarmowych potrzebnych roślinom oraz poprawę właściwości chemicznych, takich jak odczyn gleby. Występujące w nawozach sztucznych składniki pokarmowe pogrupowane są w następujący sposób: do grona podstawowych składników należą azot, fosfor i potas; do grona drugorzędnych składników: wapń, magnez, siarka i sód, natomiast do kategorii mikroskładników pokarmowych zalicza się bor, kobalt, miedź, żelazo, mangan, molibden i cynk. Podstawowe składniki pokarmowe podaje się – w przypadku azotu – w formie pierwiastkowej, zaś w przypadku fosforu i potasu w formie pierwiastkowej (P, K) lub tlenkowej (P₂O₅, K₂O).

Wybierając jakikolwiek nawóz, należy w możliwie największym stopniu dopasować jego formę, skład i przeznaczenie do aktualnych potrzeb, czyli zasobności gleby, wymagań pokarmowych roślin, terminu i sposobu stosowania. Praktycznym parametrem oceny wartości nawozu są jego właściwości użytkowe, takie jak stopień rozpuszczalności, czystość i właściwości wysiewne. Dobra rozpuszczalność warunkuje odpowiednie tempo uwalniania składników pokarmowych. Im szybciej i łatwiej nawóz się rozpuszcza, tym szybciej i łatwiej zawarte w nim pierwiastki przemieszczają się w obręb systemu korzeniowego roślin, gdzie mogą być efektywnie pobierane. Przykładowo higroskopijna saletra wapniowa do rozpuszczenia potrzebuje jedynie rosy lub mgły, podczas gdy typowe superfosfaty nie rozpuszczą się nawet po obfitych opadach deszczu. W skrajnych przypadkach tradycyjny wysiew lepiej zastąpić płynnym nawożeniem doglebowym, w trakcie którego podlewa się rośliny roztworem nawozu o odpowiednim rozcieńczeniu. Idealnej rozpuszczalności wymagają nawozy przeznaczone do dokarmiania pozakorzeniowego roślin lub fertygacji (metoda nawożenia, która polega na wymieszaniu nawozów z wodą i podawaniu ich podczas podlewania roślin) z użyciem specjalistycznych linii kroplujących. Rozpuszczalność nawozów w dużym stopniu uzależniona jest natomiast od temperatury wody. Innym istotnym parametrem oceny przydatności nawozu jest też stopień dostępności danego składnika dla roślin.

Zasobność gleb w składniki pokarmowe należy do głównych wskaźników, jakie bierze się pod uwagę przy ustalaniu wielkości dawek poszczególnych nawozów. Oznaczaniem zasobności gleb w składniki pokarmowe dla roślin zajmują się okręgowe stacje chemiczno-rolnicze. Do analiz laboratoryjnych pobiera się próbki gleb z warstwy ornej pól. Ocenę potrzeb wapnowania oraz zasobności w składniki pokarmowe gleb podaje się w skali pięciostopniowej (bardzo niska, niska, średnia, wysoka i bardzo wysoka).

Biorąc pod uwagę praktyczne stosowanie nawozów, należy zwrócić również uwagę na liczne współzależności występujące przy pobieraniu składników pokarmowych przez korzenie roślin. Dzieje się tak, iż duże dawki nawozów fosforowych ograniczają pobieranie przez rośliny cynku i miedzi; duże dawki potasu ograniczają pobieranie przez rośliny magnezu i wapnia; duża zawartość magnezu w glebach zwiększa pobieranie cynku i manganu oraz ogranicza pobieranie potasu, wapnia i miedzi przez rośliny; nadmiar wapnia w glebach zmniejsza przyswajalność żelaza, boru, manganu, cynku, kadmu, niklu i ołowiu; natomiast duże dawki azotu azotanowego wpływają na zwiększenie pobrania wapnia, magnezu i potasu, a ograniczają pobór miedzi, cynku i manganu.

Gdy analizuje się aktualną praktykę nawożenia w Polsce, to wyróżnić można kilka tendencji. W pierwszej kolejności jest to silna presja ekonomiczna mająca także swoje negatywne konsekwencje, które przejawiają się m.in. w zbyt dużym oparciu nawożenia o azot, a także nadmiernej eksploatacji glebowych zasobów potasu oraz fosforu, i to do poziomu powodującego degradację żyzności gleby. Wspomniany nadmiar azotu występuje przy jednoczesnym niedoborze pozostałych składników pokarmowych.

Takie zakłócenie bilansu nawozowego nie tylko nie sprzyja ilościowemu wzrostowi produkcji, lecz również może wywoływać pewne problemy środowiskowe: azotany związki azotu w atmosferze. Inne mankamenty to choćby niedostateczne wykorzystanie metod diagnozowania stanu odżywienia roślin. Wielu rolników nie dokonuje bieżącej korekty poziomu nawożenia azotem, a także magnezem i mikroelementami.

Azot

W prawidłowo zorganizowanej produkcji roślinnej niezbędne jest nawożenie przekraczające pobranie składników przez rośliny. W warunkach polskiego rolnictwa średnie wykorzystanie składników nawozowych kształtuje się następująco: azot – 70%, fosfor – 30%, potas – 70%. Nawożenie potasem i azotem ma zatem znaczący wpływ na wielkość i jakość plonów, a wzajemne relacje między tymi dwoma pierwiastkami wpływają na kształt chemiczny roślin oraz właściwości gleb. Stosunek wymienionych składników pokarmowych azot : fosfor : potas ulega jednak od wielu już lat stałemu poszerzeniu na rzecz azotu. Ze względów produkcyjnych oraz środowiskowych jest to zjawisko niekorzystne, gdyż prowadzi do zubożenia gleby w przyswajalne formy fosforu i potasu, a także do spadku efektywności działania nawozów azotowych, w szczególności w kontekście postępującego zakwaszenia gleb.

W Polsce, w przeciwieństwie do wielu krajów UE, saldo bilansu azotu dlatego od wielu lat rośnie, gdyż następuje wzrost zużycia nawozów azotowych i zbyt mały postęp wydajności jednostkowej produkcji roślinnej. Sytuacja taka wydaje się być jednak uzasadniona, gdyż nasz kraj znajduje się w pierwszej trójce największych europejskich producentów nawozów azotowych, czyli siarczanu amonu, saletry wapniowej, saletry potasowej, saletry magnezowej, saletry amonowej, saletrzaku i mocznika.

Znaczenie azotu dla produkcji rolniczej, a zwłaszcza dla nawożenia roślin jest oczywiście bardzo duże. Od wielu już lat trwają intensywne badania nad opracowaniem zależności pomiędzy ilością i formą azotu występującego w glebie a plonowaniem roślin, zarówno przy niskich, jak i wysokich dawkach mineralnego nawożenia azotowego. Wiadomo jednocześnie, że znaczące zwiększenie ilości azotu z praktycznego punktu widzenia leży poza możliwościami rolnika. Koszt produkcji 1 kg azotu w formie mineralnych nawozów azotowych jest jak dotąd najwyższy w porównaniu z innymi nawozami mineralnymi. Znaczenie właściwej gospodarki azotem w produkcji roślinnej dotyczy również eliminacji nieumiejętnego stosowania nawozów azotowych w produkcji roślinnej, co wywiera bezpośredni wpływ na jakość produktów pochodzenia zwierzęcego i tym samym nie pozostaje obojętne na zdrowie człowieka, który wykorzystuje produkty pochodzenia zwierzęcego jako pokarm.

Warto przy tym pamiętać, że ze wszystkich składników pokarmowych nawożenie azotem wprawdzie najbardziej zwiększa masę plonu, ale jednocześnie może także najmocniej obniżyć jego jakość.

Nawozy azotowe zawierają azot w formie bezpośrednio pobieranej przez rośliny z gleb: amonowej oraz azotanowej. Mogą także pobierać azot w formie amidowej, która w glebach pod wpływem wilgoci i enzymów ureazy przechodzi w formę amonową. Podstawowymi surowcami do produkcji nawozów azotowych są azot i wodór. Z surowców tych otrzymuje się amoniak.

Trzeba mieć także na uwadze, że ustalenie pożądanej dawki azotu jest znacznie trudniejszym zadaniem niż oszacowanie dawek fosforu i potasu, których celem, oprócz zaspokojenia potrzeb pokarmowych roślin, jest podniesienie poziomu zasobności gleby w te składniki. W przypadku azotu natomiast kluczowe jest, aby pozostałości tego składnika w glebie były po zbiorze roślin jak najmniejsze. Im bowiem większa zawartość azotu mineralnego w glebie w okresie jesiennym, tym większe ryzyko strat i zanieczyszczenia wód azotanami.

Potas

Nawozy potasowe (sól potasowa, korn-kali, kainit magnezowy, siarczan potasu, kalimagnezja) dzielimy na siarczanowe – siarczan potasu jest dobrze przyswajany przez wszystkie rośliny oraz chlorkowe – chlorek potasu jest idealny dla roślin odpornych na nadmiar chloru. Te dwa typy nawozów potasowych różnią się między sobą procentową zawartością potasu. Wszystkie nawozy potasowe, zawierające dodatkowo sód i magnez, zaleca się stosować głównie na gleby mniej zasobne w obydwa składniki. Chlorkowe sole potasowe (KCI) dostarczane rolnictwu zawierają 38-42%, 48-52%, 56- 58% lub 58-62% K2O.

Systematycznie zmniejszające się w ostatnich latach w naszym kraju zużycie nawozów organicznych i mineralnych, przy jednoczesnym wzroście plonów uprawnych, przyczynia się do zwiększenia niedoboru potasu w glebach. W glebach organicznych i lekkich glebach mineralnych potas jest łatwo wymywany, dlatego nawożenie tym pierwiastkiem powinno odbywać się systematycznie. Na glebach cięższych wymywanie jest natomiast ograniczone. Jeśli z kolei gleba jest kwaśna i lekka, wówczas potas znajduje się w niej w stanie wolnych jonów niezwiązanych z cząstkami glebowymi i nawet przy jego małej zawartości może całkowicie zablokować pobieranie magnezu. Aby tego uniknąć, należy nawozić potasem tylko wtedy, kiedy po wykonaniu analizy chemicznej gleby okaże się to absolutnie konieczne.

CAŁY ARTYKUŁ ZNAJDĄ PAŃSTWO W NR 6/2016 "CHEMII I BIZNESU". ZAPRASZAMY

nawozyazotfosforpotas