Zapach i wrażliwość zapachowa człowieka jako wskaźnik stanu zdrowia

• Strona główna
• Artykuły
• Zapach i wrażliwość zapachowa człowieka jako wskaźnik stanu zdrowia

2016-01-14  / Autor: Anna Pawełczyk, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu

Węch bardzo często utożsamiany jest jedynie z wrażeniem hedonistycznym i estetycznym, jednakże jego rola jest znacznie bardziej rozbudowana. Zapach wciąż jest nośnikiem ważnych informacji wpływającym na wiele funkcji życiowych, a prawidłowe funkcjonowanie zmysłu węchu poprawia komfort życia, zapewnia bezpieczeństwo oraz przetrwanie gatunkowi ludzkiemu. Właściwe funkcjonowanie zmysłu węchu, to również możliwość korzystania z zalet produktów przemysłu kosmetycznego i detergentowego.

Co to jest zapach?
Słownik Języka Polskiego definiuje zapach jako odczuwaną powonieniem właściwość ciał lotnych lub substancji zawierających ciała lotne. Natomiast sensoryczna definicja przedstawia zapach jako wrażenie odbierane w następstwie kontaktu z bodźcami zapachowymi. Z chemicznego punktu widzenia związki zapachowe to niejonowe cząsteczki o ciężarze cząsteczkowym zwykle poniżej 300 Da, które powinny być lotne w temperaturze otoczenia, aby mogły być rejestrowane przez aparat węchu. Najczęściej są to hydrofobowe związki organiczne, o odpowiedniej strukturze chemicznej i wynikających z niej właściwościach fizykochemicznych.

Czynniki wpływające na odczuwanie zapachów
Zdolność do odczuwania i rozpoznawania substancji zapachowych jest cechą indywidualną, zależną od wielu czynników, zarówno obiektywnych, związanych z naturą bodźca i receptora zapachowego, jak i subiektywnych. W ostatnich latach problem ten – choć aktualny już od czasów Hipokratesa – stał się tematem wielu nowatorskich prac naukowych. Momentem przełomowym w tej dziedzinie było odkrycie mechanizmu percepcji zapachów przez Lindę Buck i Richarda Axela, za co w 2004 roku otrzymali Nagrodę Nobla. Popularność tematu zainicjowała wiele badań w celu dokładniejszego poznania czynników mogących wywierać wpływ na zdrowie i wrażliwość węchową człowieka.

Na zaburzenia węchu mogą wpływać uwarunkowania osobnicze, stan fizjologiczny, defekty anatomiczne w obrębie jamy nosowej, stany chorobowe, przyjmowane leki, stosowane używki oraz czynniki środowiskowe. Badania wykazują, że kobiety mają lepiej rozwinięty zmysł węchu niż mężczyźni, a ich wrażliwość zapachowa zostaje również wzmocniona w pierwszym trymestrze ciąży, kiedy to zapachy wyczuwane są intensywniej i odbierane jako mniej przyjemne. Również czynniki społeczne, takie jak palenie papierosów, przyjmowanie narkotyków, nadużywanie alkoholu obniżają poziom wyczuwalności zapachowej i znacznie osłabiają węch. Percepcja zapachu spada także z wiekiem, a zapachy najintensywniej odbierane są przez człowieka między 20 a 30 rokiem życia.

Stan psychiczny a zapach
Występowanie wybranych stanów chorobowych i zaburzeń psychicznych, takich jak schizofrenia, depresja, choroba Alzheimera i Parkinsona przyczynia się do wystąpienia zaburzeń w powonieniu u chorych. Chorobę Alzheimera oraz Parkinsona już w bardzo wczesnym stadium można diagnozować za pomocą specjalnych testów zapachowych. U osób z symptomami tych chorób obserwuje się zaburzenia w rozpoznawaniu zapachu: mydła, goździków, truskawek, cytryny, bzu, wyprawionej skóry, kawy, tytoniu i cynamonu. Również charakterystyczne jest, że osoby ze schizofrenią i depresją charakteryzują się silnie zmniejszoną wrażliwością zapachową, podczas gdy nerwicy i anoreksji towarzyszy podwyższony poziom wyczuwalności zapachowej.

Leki a wrażliwość zapachowa
Do zaburzeń w obrębie systemu olfaktorowego prowadzą niemal wszystkie leki aplikowane przewlekle. Stwierdzono, że wyczuwalność, rozpoznawalność i identyfikowalność zapachu modyfikuje się pod wpływem przyjmowanych środków farmakologicznych. Podejrzewa się, że leki hormonalne stosowane w hormonalnej terapii zastępczej oraz jako środki antykoncepcyjne wpływają na powonienie kobiet stosujących te leki w sposób długotrwały. Również ze względu na łatwość dostępu i panującą modę na nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych rozpatruje się możliwość ich oddziaływania na funkcjonowanie narządu węchu. Wśród innych leków mających znaczący wpływ na wrażliwość zapachową człowieka należy wymienić również: leki zmniejszające ciśnienie tętnicze krwi, leki zmniejszające poziom lipidów we krwi, przeciwzakrzepowe, diuretyki, insulinę, leki przeciwdepresyjne, donosowe leki obkurczające naczynia krwionośne oraz sildenafil (popularnie nazywany viagrą), który powoduje uczucie zatkanego nosa.

Zapachy związane ze zdrowiem
Każdy człowiek ma indywidualny zapach, który jest wypadkową wielu zapachów (skóry, włosów, oddechu i innych składowych). Naturalny zapach w dużej mierze uwarunkowany jest genetycznie, jednakże pod wpływem wielu czynników może się zmieniać. Zapachy są silnie powiązane ze zdrowiem, a wpływ zapachów na funkcjonowanie organizmu jest bezsporny. Przykładowo, zapach lawendy koi zmysły, działa uspakajająco, łagodzi objawy typowe dla depresji i dlatego od wielu lat wykorzystywany jest w aromaterapii przy leczeniu bezsenności. Jednakże nie wszystkie zapachy wykazują korzystny dla organizmu efekt leczniczy. Wyróżnić możemy również zapachy, które negatywnie działają na organizm i wywołują objawy chorobowe ze względu na swoją toksyczność.

Wyniki badań z ostatnich lat pozwoliły na wyróżnienie kolejnej grupy zapachów, których obecność w organizmie sygnalizuje wystąpienie stanu chorobowego, a w identyfikacji lotnych związków pochodzących z organizmu dostrzeżono możliwości określania stanu zdrowia człowieka i diagnostyki zapachowej wybranych jednostek chorobowych. Historyczna geneza tej tematyki sięga czasów Hipokratesa, który już 400 lat p.n.e. analizował zapach powietrza wydychanego przez pacjentów. W XI wieku perski lekarz i uczony Avicenna dokonywał analizy zapachu moczu, a metoda ta była powszechnie wykorzystywana jako narzędzie diagnostyczne we wschodniej medycynie ludowej. W XIX wieku Robert Koch, eksperymentując z wąglikiem, powiązał zapach zainfekowanych ran z zapachem patogennych bakterii. Natomiast w latach osiemdziesiątych XX wieku analizę zapachu wydychanego powietrza zastosowano do diagnozy nieżytu żołądka wywołanego przez Helicobacter pylori.

CAŁY ARTYKUŁ ZNAJDĄ PAŃSTWO W NR 4/2015 KWARTALNIKA "CHEMIA I BIZNES. RYNEK KOSMETYCZNY I CHEMII GOSPODARCZEJ". ZAPRASZAMY.

wrażliwość zapachowazapachodczuwanie zapachówstan zdrowia